×
7,272
Մի երիտասարդ աղջկա ողբերգական սիրո պատմությունն է բեմադրել Սերժ Ավետիքյանը` ըստ Հովհաննես Թումանյանի պոեմի եւ Արմեն Տիգրանյանի օպերայի հիման վրա: «Անուշը» կներկայացվի նորովի ու մաքրագործված` իր մեջ կրելով նոր սերունդներին ուղղված կարեւոր հաղորդագրություն:
Հայ-ֆրանսիական համատեղ նախագծի երեւանյան պրեմիերան ապրիլի 26-ին է` Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում: Հայ հանդիսատեսն այն հնարավորություն կունենա դիտելու նաեւ ապրիլի 27-ին, մայիսի 3-ին եւ 4-ին: «Անուշ» օպերան կներկայացվի նաեւ Փարիզում:
Անվանի ռեժիսոր, դերասան, սցենարիստ եւ պրոդյուսերին հանդիպեցի Երեւանի սրճարաններից մեկում: Ակնկալում էի նրան տեսնել դեռեւս փարաջանովյան արտաքինով, փոխարենը Սերգեյ Փարաջանովի մասին հետաքրքիր զրույց ունեցանք, որը շարունակվեց «Անուշ»-ի չգրված օրենքներով ու երաժշտությամբ, տեղեկացա նաեւ, որ Հայոց ցեղասպանության թեմայով անիմացիոն լիամետրաժ նոր ֆիլմ կնկարահանվի:
Սերժ Ավետիքյանը
-«Փարաջանով` գեղեցիկի սիրահարը» ֆիլմի նկարահանումներն ավարտվել են նախորդ ամռանը, բայց Դուք փաստորեն կերպարից դուրս գալու ցանկություն չեք ունեցել մինչ վերջերս:
-Այդպես չէ. ֆիլմի` մոտ վեց ամիս տեւած հետարտադրական փուլում անհրաժեշտություն չկար, որ արտաքնապես նման լինեի Փարաջանովին, ես էլ ուզում էի ազատվել կերպարից, որն արդեն մեկ տարի հետս էր: Բայց աֆիշի համար համապատասխան լուսանկար չունենալու պատճառով այս վերջին երկու ամիսը ստիպված կրկին մորուք պահեցի, որից ազատվել եմ օրերս եւ կարող եմ նորից լինել ինքս:
-Համապատասխան սանրվածքով եւ մորուքով արտաքնապես բավական նման եք Փարաջանովին, հայելու մեջ նայելիս երբեւէ պատրանք չի՞ եղել, թե անվանի ռեժիսորին եք տեսնում:
-Դերասանը պետք է կարողանա իրեն եւ իր մարմնավորած կերպարը մոտեցնել միմյանց: Չեմ հավատում, երբ ասում են` մտել են կերպարի մաշկի մեջ: Նման բան չկա, որովհետեւ ամեն ինչ վերահսկողության տակ է: Ճիշտ է` եթե չզգաս, չես կարողանա խաղալ, շատ ուժեղ ներքին զգացմունք պետք է լինի դերի հանդեպ, բայց դա չի նշանակում, թե այդ կերպարն ես դառնում: Այն դերասանը, որն իրեն լիովին կորցնում է, կարծում եմ` ճիշտ ճանապարհի վրա չէ:
Սերժ Ավետիքյանը
-Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, որ պետք է խոսել, խաղալ «միջից» եւ ոչ թե «մասի՞ն»:
-Պետք է զգալ կամ փորձած լինել այն, ինչ ասում կամ անում ես: Դերասանների հետ աշխատելով` տեսնում եմ` շատերն անում են անելու համար եւ առանց զգալու, հասկանալու, թե ինչ են անում: Բայց առաջնայինը հենց դրանք են. անհրաժեշտ է մի րոպե լռություն, մի րոպե մաքրություն, աղմուկը հանել է պետք եւ հենց այդ լիքը դատարկության մեջ տեղավորել այն, ինչ զգում ես:
-Բազմիցս նշել եք, թե չէիք համաձայնի մարմնավորել Փարաջանովին, եթե նրան լավ չճանաչեիք: Ե՞րբ եւ ի՞նչ հանգամանքներում են խաչվել ձեր ճանապարհները:
-Առաջին անգամ հանդիպեցինք Թիֆլիսի իր տանը` 1983 թվականին, երբ ազատվել էր երկրորդ բանտարկությունից: 25 տարեկան երիտասարդ էի, Երեւանում վավերագրական ֆիլմ էի նկարահանում եւ ցանկություն ունեի անպայման հանդիպել Փարաջանովին: Նրան պետք է հանձնեի նաեւ նվերներով մի փաթեթ, որը խնդրել էր փոխանցել ֆրանսիացի կուտուրյե Իվ Սեն Լորանը:
Այդ տարիներին ամեն ինչ շատ բարդ էր: Վրաստան մուտքի արտոնագիր չունեի… Հենրիկ Մալյանին խնդրեցի ինձ տանել Թիֆլիս: Նա ինձ եւ ֆրանսահայ ընկերոջս իջեցրեց քաղաքի կենտրոնում: Դեկտեմբերի 31-ի գիշերն էր, զանգահարեցի դերասանուհի Սոֆիկո Ճիաուրելիին, որի հետ ծանոթացել էի Փարիզում, նա էլ հրավիրեց իրենց հետ տոնելու Նոր տարին` նշելով, որ ավելի ուշ մեզ կմիանա նաեւ Սերգեյը… Սերգեյը չեկավ :):
Սերժ Ավետիքյանը
Հաջորդ օրը` հունվարի մեկին, Իվ Սեն Լորանի նվերներով փաթեթը ձեռքիս գնացի Փարաջանովի տուն, ամբողջ օրը միասին անցկացրինք, մեզ հետ էին նաեւ իր կինը` Սվետլանան, որը Կիեւից էր եկել, որդին` Սուրենը, հարեւանները: Չէր ուզում, որ մեկնեմ, դա կանխելու համար անգամ անձնագիրս էր փորձում վերցնել… Այնքան հարազատ ու մտերիմ էինք, ասես իրար ճանաչում էինք երկար տարիներ. ես այդպես էի զգում, եւ տարօրինակն այն էր, որ կարծես ինքն էլ այդ նույն զգացողությունն ուներ:
Մեր հաջորդ հանդիպումը տեղի ունեցավ Երեւանում: Նա եկել էր «Սուրամի ամրոցի լեգենդը» ֆիլմի համար նկարահանում իրականացնելու, ես նույնպես ժամանել էի Երեւան: Մտա «Արմենիա» հյուրանոց, լիֆտի մոտ հանդիպեցի արվեստաբան Շահեն Խաչատրյանին, որն ասաց` «Վա՜յ, Սերժ, Սերգեյն էլ է այստեղ` հինգերորդ հարկում»… Փարաջանովն ինձ հրավիրեց Թիֆլիս, բայց չկարողացա գնալ. ԿԳԲ-ն չթողեց: Չորս տարի անց` 1989-ին, հանդիպեցինք Փարիզում… Հետո նա կրկին եկավ Փարիզ` բուժվելու եւ մահանալու…
-Փարաջանովից լսած արտահայտություն, որ տպավորել է եւ դուրս չի գալիս Ձեր սրտից, մտքից:
-Շատ ճիշտ հարց է, որովհետեւ այդպիսի խոսքեր պետք է մնան մարդու մեջ… Երբ Փարիզում անգիտակցության մեջ էր, մի պրոֆեսոր ասել էր` եթե աչքերը բացի ու մեկին ճանաչի, բուժվելու հույս կլինի: Ինձ զանգահարում են վաղ առավոտյան եւ խնդրում գալ հիվանդանոց: Մեծ պատասխանատվություն էր, Փարաջանովին ինքնաթիռով նոր էին բերել, մարդիկ սպասողական վիճակում էին, բժիշկներից մեկն էլ փորձում էր նրան արթնացնել… Աչքերը բացեց, ինձ տեսավ ու ուրախացած ասաց` «Вау, я в Париже»:
Մեկն էլ պատմեմ. 88 թվականն էր, բարձրացել էինք Պոմպիդու կենտրոնի վերջին հարկ, որ Փարաջանովն առաջին անգամ Փարիզը տեսնի գիշերով: Նա նայեց քաղաքին, չգիտեմ` ինչու, աչքերը լցվեցին, շրջվեց իմ կողմ եւ կես կատակ, կես տրագիկ ու առաջին անգամ հայերենով ասաց` «Գիտես, չէ՞, հայերը լավ թաղում շինել գիտեն»: Այս խոսքերն ուզում էի ներառել ֆիլմում, բայց անհասկանալի կլիներ հանդիսատեսի համար: Կարծում եմ` հասկացել եմ` ինչ նկատի ուներ. ցանկանում էր Հայաստանում մնալ, գիտեր, որ թանգարան է ստեղծվելու, որ իր թաղումն այստեղ է լինելու, որ հայերն այդ արարողությունը լավ կկազմակերպեն:
Սերժ Ավետիքյանը
-Ո՞րն է «Փարաջանով` գեղեցիկի սիրահարը» ֆիլմի առանձնահատկությունը:
-Կարծում եմ` այն հետաքրքիր կլինի հանդիսատեսին, որովհետեւ այդպիսի Փարաջանովի չեն սպասում: Ֆիլմում ներկայացվում է իր աշխարհը, զգացմունքները, երազները, սյուրռեալիզմային մտածելակերպը… Այն մարդիկ, ովքեր չէին հավատում, որ կարելի է գեղարվեստական ֆիլմ նկարահանել Փարաջանովի մասին` համարելով, թե դեռ շուտ է նման բան անելու համար, համոզվելու են, որ ճիշտ էր ֆիլմի` իր զենքի ու լեզվի միջոցով այսօր երկրորդ կյանք տալ նրան:
-Փարաջանովյան թեմայով վերջին հարցը. ֆիլմի սինոփսիսում նշված է, որ Փարաջանովը վտանգավոր մարդ է խորհրդային տոտալիտար ռեժիմի համար, իսկ Դուք Ձեզ վտանգավոր մարդ համարո՞ւմ եք եւ ո՞ւմ համար:
-Երբ մարդիկ զգում են, որը մեկն ուզում է վտանգավոր լինել, հնարավոր է` նա դադարի այդպիսին լինել: Արտիստները քիչ են, որովհետեւ իրենք վտանգավոր մարդիկ են առաջին հերթին իրենց համար:
Սերժ Ավետիքյանը
-Ձեր ստեղծագործություններից, որոնց թվում` Կաննի փառատոնում Ոսկե արմավենու ճյուղի արժանացած «Շնային պատմություններ» անիմացիոն ֆիլմը, կարող է վտանգի հոտ առնել ամենաքիչը մեկ ազգ …
-Այդպես էլ կա, բայց կարծում եմ` արտիստը վտանգավոր է, եթե համամարդկային է, երբ կարողանում է իր եւ ընդհանուրի սահմաններից դուրս գալ, բայց արդարացված ձեւով: Գիտեք, չէ՞, վտանգավոր երեխան սահմաններից դուրս եկող երեխան է:
Նշեմ նաեւ, որ շատ վտանգավոր էր ստեղծել «Փարաջանով` գեղեցիկի սիրահարը» ֆիլմը, որովհետեւ մի դերասան-ռեժիսոր, որը չի ապրում Հայաստանում, ոչ էլ Վրաստանում կամ Ուկրաինայում, այլ` Փարիզում, ֆիլմ է նկարահանում Փարաջանովի մասին, խաղում նրա դերը… Իսկ վտանգավոր են համարում, որովհետեւ վախենում են չտեսնել իրենց պատկերացրած կերպարին:
-Իսկ ինչպիսի՞ առանձնահատկություններ ունի Ձեր «Անուշը»:
-Առաջինն, ինչ արեցի, Թումանյանի պոեմը կրկին կարդալն ու լիբրետոյում վերականգնելն էր այն, ինչ կտրել, կրճատել էր Խորհրդային Միությունը: Դրանք կարճ հատվածներ են, բայց շատ կարեւոր հաղորդագրություն ունեն` ներկայացնում են երիտասարդների դիրքորոշումը Անուշի եւ Սարոյի, նրանց վարքի հանդեպ, հոր դիրքն Անուշի հանդեպ, քահանայի դիրքն Անուշի ծնողների եւ գյուղի հանդեպ… Այդ լեզուները կտրվել էին, մնացել էր անեկդոտը, պատվի հարցն ու վրեժխնդրությունը:
Թումանյանը 19-րդ դարի վերջին համամարդկային գործ է գրել երիտասարդ աղջկա եւ տղայի մասին, որոնք ուզում են ազատորեն վայելել միմյանց հանդեպ սերը, սակայն իրենց չեն թույլատրում, որովհետեւ գոյություն ունեն ադաթներ կամ ինչպես ասում են` չգրված օրենքներ, ըստ որոնց, օրինակ, Սարոն սոցիալապես ավելի ցածր է, քան Մոսին եւ Անուշը, որովհետեւ հայր չունի, մայրն էլ հայտնվում է իր մահից հետո, կամ խաղի ընթացքում մի իգիթն իրավունք չունի ամբոխի առջեւ գետնին գցել մյուսին. պատվի հարց կա: Թեեւ Թումանյանը չի գրել այս ադաթի մասին, լիբրետոյում հանդիսատեսին տեղեկացնում ենք, որ դա նշանակում է` խաղն արգելված էր, բայց չէ որ կյանքում չկա մի խաղ, որը հաղթող եւ պարտվող չունենա…
Այս երեւույթը մինչեւ այսօր Հայաստանում ու ամբողջ աշխարհում կա. կա օրենք եւ կա ադաթ: Սարոն Մոսիին գցում է գետնին, հետեւանքները գիտենք, հիմա էլ մեկը իրավունք չունի մյուսին մի բան ասել, նույն բանը կկատարվի: Եվ եթե որեւէ մեկն ինձ ասի, թե սա ժամանակակից գործ չէ, կարող եմ հինգ րոպեում հակառակն ապացուցել. ոչինչ չի փոխվել, եւ ադաթներն օրենքներից զորեղ են:
Սերժ Ավետիքյանը
-Ո՞րն է այն կարեւորագույն ասելիքը, որ ուզում եք «Անուշ» օպերայի միջոցով փոխանցել հանդիսատեսին:
-Ուզում եմ, որ այս գործը նոր սերունդների համար ներքին ազատություն ձեռք բերելու խթան հանդիսանա: Շատ կարեւոր է ամրապնդել ազատությունը նաեւ սեքսուալ հարաբերությունների հարցում, որ ծնողները չորոշեն, թե ում սիրեն, ում հետ ապրեն: Անհրաժեշտ է կարողանալ օրենքների եւ ադաթների շրջանակում կառուցել սեփական ներքին ազատությունը, որովհետեւ դրանից դուրս մեկ է` չես կարող ապրել: Ի՞նչ է, պետք է գնաս անմարդաբնակ կղզի, որ ազատ լինես, դա ազատություն չէ:
-Խոսենք երաժշտության վերամշակման եւ գործիքավորման մասին:
-Նախ` նշեմ, որ 1910 թվականին «Անուշ» օպերան սկսում է գրել Կոմիտասը. շատ էր հավանել պոեմը, բայց հայտնի պատճառներով անավարտ է թողնում: Արդեն 1912-ին պոեմը մշակում է Արմեն Տիգրանյանը եւ բեմադրում Գյումրիի թատրոնում: Բեմում 11 հոգի են եղել, Անուշի դերակատարն էլ ոչ թե երգչուհի էր, այլ` դերասանուհի: Գործը շատ ավելի նման է եղել երաժշտական ներկայացման, քան` ուռճացված օպերայի, սակայն խորհրդային տարիներին Տիգրանյանից պահանջել են այն վերածել երկու եւ կես ժամ տեւողությամբ, 150 հոգանոց նվագախմբի համար ստեղծագործության: Ես գտել եմ 1912-ին Տիգրանյանի ձեռքով գրված պարտիտուրան, որով էլ Անահիտ Սիմոնյանի հետ առաջնորդվել ենք երաժշտությունը վերամշակելիս եւ զտել ենք գրեթե բոլոր կրկնություններն ու ուռճացված հատվածները:
-Հայկական օպերայի բեմի, հագուստների ձեւավորմամբ եւ խորեոգրաֆիայով զբաղվում է ֆրանսիացի Նիկոլյա Մյուզեն: Ինչո՞վ է պայմանավորված աշխատանքային խմբում այլազգիների ներգրավելը:
-Ցանկանում եմ գնալ համամարդկայինի, զտման ճանապարհով: Ուզում եմ տարազայինը հանել գործի միջից, որովհետեւ ազգայինն արդեն իսկ կա երաժշտության մեջ, լեզուն հայերնն է: Ամեն ինչ ներկայացվելու է զտված տարածքում, լինելու են Հայաստանի բնապատկերները, որոնք նկարահանել եմ: Նշեմ, որ օգտագործել ենք նաեւ Տիգրանյանի օպերայից հանված ժողովրդական գործիքները` դհոլը, զուռնան, դուդուկը:
Սերժ Ավետիքյանը
-«Անուշ» օպերայի պրեմիերայի համար հատո՞ւկ է ընտրված ապրիլ ամիսը:
-Այս օպերան շատ մեծ դեր է խաղացել որպես ապացույց, որ կյանքը շարունակվում է, եթե մարդ շարունակում է գործել. «Անուշը» 1919 թվականին ներկայացվել է Կոստանդնուպոլսի (Ստամբուլ) հայ համայնքին` հայերեն լեզվով, որին ներկա լինելու համար այնտեղ էր մեկնել նաեւ Թումանյանը:
Իմ ցանկությունն էր, որ պրեմիերան տեղի ունենա ապրիլի 24-ից հետո: Այդ կերպ նոր սերունդներին ցանկանում եմ ասել, որ մենք չպետք է մոռանանք Հայոց ցեղասպանությունը, բայց եւ չպետք է խորտակվենք դրա մեջ. անհրաժեշտ է շարունակել մեր վերածնունդը:
Սերժ Ավետիքյանը
-Հայոց ցեղասպանության թեմայով նոր ֆիլմ նկարահանելու մտադրություն չունե՞ք:
-Աշխատում եմ «Վերջին ռաունդը` Ստամբուլում» անիմացիոն լիամետրաժ ֆիլմի ստեղծման վրա: Այն անուղղակի եւ ուղղակի ձեւով խոսում է Հայոց ցեղասպանության հետեւանքների մասին: Այս հարցն ավելի սուր ձեւով պետք է դրվի եւ լուծվի Թուրքիայում` այնտեղ, որտեղ տեղի է ունեցել: Դա Թուրքիայում ապրող մարդկանց խնդիրն է եւ ոչ միայն խղճի: Եթե խնդրին քաղաքական լուծում չտրվի, մարդիկ չեն հաշտվի, իսկ հաշտվում են, երբ քաղաքական մեծ գործիչները վեր են կենում ու ասում` «Այո, եղել է, ներողություն եմ խնդրում ու խոնարհվում եմ»:
Նաեւ կարծում եմ` Հայոց ցեղասպանության թեմայով հետաքրքիր ֆիլմերը թուրք երիտասարդ ռեժիսորներն են նկարահանելու, որովհետեւ իրենք այդ իրավունքը չունեն, իսկ երբ մարդ իրավունք չունի ինչ-որ բան անելու եւ ձեռք է բերում, նշանակում է` գիտի ինչ է անում… Երկու ֆիլմ արդեն իսկ նկարահանվում է, բնականաբար` ոչ Թուրքիայում, բայց չեմ կարող փակագծերը բացել, որովհետեւ իրենց համար լավ չի լինի:
Զրուցեց Լիլիթ Բաբայանը/Bravo.am/
Լուսանկարները` Կարեն Հովհաննիսյանի/Bravo.am/
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: