Սեւակ Գրիգորյան. Էրոտիկայի, «իրար հետ լինելու» գեղեցկության մասին

«Երեւանը շատ մարդամոտ քաղաք էր ժամանակին, այգիներ կային, մարդիկ քայլում էին, ժպտում, հիմա չկա... Սիրահարների այգին է, բայց դա էլ այնքան կոկիկ ու հատուկ է, որ ներսում քեզ հանգիստ չես զգում, ասես` պարտադրված ես այգի եկել: Մարդիկ պետք է հանգիստ լինեն... Բաղրամյան փողոցում մի հատ նստարան չկա, որ նստես, գետնին էլ նստեմ, թարս կնայեն վրաս: Ուզում եմ ասել` բացի իշխանությունից, խնդիրները մեր մեջ էլ են. շատ ստանդարտներ ու վախեր ունենք, մեզնից, մեր մտքերից շատ ժամանակ վախում ենք»: Սեւակ Գրիգորյանը վերջին անգամ Երեւանում այս ամռանն է եղել: Ստեղծելու համար նրան անհրաժեշտ եղավ այլ «տարածք» փնտրել. «Իտալիայում ավելի շատ եմ հայկական թեմայով գործեր անում: Ավելի լավ է այստեղ լինեմ, ստեղծագործեմ, քան Հայաստանում ապրեմ ու ոչինչ չանեմ»:

«Առաջին հերթին քանդակագործ եմ, որովհետեւ հենց քանդակագործություն եմ ուսանել Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի քոլեջում, Երեւանի գեղարվեստի ակադեմիայում, իսկ գրաֆիկայով նոր-նոր եմ սկսել զբաղվել»,- Սեւակը Bravo.am-ին այսպես ներկայացավ: Ծանոթացեք քանդակագործ, գրաֆիկ-նկարչի ստեղծած կտավներին, սիրո փիլիսոփայությանը, դրա արդյունքում ստեղծած էրոտիկ արվեստին: Հայկական գենի, Ցեղասպանության եւ մեր ապագայի մասին նրա մտորումներն ու դրանց դրսեւորումները արվեստի սեփական գործերում նույնքան տպավորիչ ու խոսուն են:

- Առաջին անգամ ձեռքերդ ի՟նչ կերտեցին:):
- Երեխա ժամանակ, ինչպես բոլորին, հեքիաթների հերոսներն էին հետաքրքրում… Խաղացել եմ, ինչն էլ կամաց-կամաց հանգեցրեց նրան, որ ուսումնարան ընդունվեցի: Ասեմ ավելին` ինքնուս լինելն այդքան էլ լավ բան չէ, գլուխ գովալու բան չէ, որովհետեւ ուսումը չի սկսվում ու ավարտում հաստատություններով. հանդիպումներ, զրույցներ, ցուցահանդեսներ, պրակտիկ աշխատանք... Շատ-շատ բան եմ սովորել շատ մարդկանցից: 

-«Ցանկանում ես հանճար դառնալ, կրկնօրինակիր հանճարներին» միտքը ճի՟շտ է ասված:):
-Ոչ մեկին կրկնօրինակել պետք չէ. սովորել չի նշանակում կրկնօրինակել: Ամեն դեպքում մեր աշխարհը մատերիալիստական է, եւ եթե ոտքիդ տակ հող չունես, չես կարող կանգնել:

24

“Մադոննա”

-Մինչեւ այն ճանապարհներով անցնենք, որոնք քեզ Հռոմ տարան, երեւանյան կյանքիցդ պատմիր:): Ինչքանո՟վ բուռն է այն եղել քեզ համար որպես ստեղծագործող:
-Ցուցահանդեսներ ունեցել եմ, Բենիկ Պետրոսյանին նվիրված բիենալեին մասնակցությունս եմ հիշում: Ուղղակի յուրաքանչյուր մարդ իր ճանապարհն ունի ու ցանկանում է անել այն, ինչ ուզում է: Եթե մարդիկ կան, որ վախենում են անել այն, ինչ ուզում են, դա ուրիշ հարց է:): Բայց եթե զգում ես` չես կարողանում դրսեւորվել, ոչ թե այն պատճառով, որ քեզ չեն թողնում, այլ տարածքները չեն հերիքում, դա ուրիշ հարց է... Հասկացա` ինձ այլ տարածքներ են պետք, ուզում եմ ուրիշ բաներ սովորել, տեսնել, լայնանալ:

-Փաստորեն ոչ թե Հռոմն է հարստանում քեզնով, այլ դու` իրենով:):
-Հուսով եմ` մի օր…  Գիտե՟ս` իրականում կապ չունի` ստեղծագործողը որտեղ է գտնվում: Եթե արժեք ես ստեղծում, դա ոչ թե մեկ, տասը հոգունն է կամ այն երկրինը, ուր ստեղծագործում ես, այլ բոլորինը: Նույն Պիկասոն իսպանացի է, ով Փարիզում էր ստեղծագործում: Հիմա Փարիզն է շահե՟լ, թե՟ Պիկասոն. բոլորս ենք շահել, ուղղակի Փարիզը իրեն այդ ժամանակ աշխատելու հնարավորություն է տվել: Ու բոլորս շահել ենք, քանի որ Պիկասոն այդքան մեծ գործեր է թողել: Լեոնարդոն ծնվեց Վինչիում, բայց Ֆլորենցիան իրեն հնարավորություն տվեց ստեղծագործելու, աշխարհն է այդ ամենից օգտվում: Խնդիրն այն է` որտեղ կկարողանաս ինքնահաստատվել:):

-Երեւանում ինչպիսի՟ արժեքներ ես թողել:
-Քանդակներ հիմնականում Հայաստանում եմ արել, «Մայրությունն» է ամենակարեւորներից, մեկ էլ երեխա պատկերող գործ կա, որ եղեռնի թեմայով է: Մի քանի քանդակ Ֆլորենցիայում ունեմ. մինչ Հռոմում հաստատվելը Ֆլորենցիայում եմ ապրել: Կյանքում թեմաներ կան, որոնցից չես հրաժարվում, դրանք քեզ միշտ տանջում են կամ հուզում, միշտ ստեղծում ես: Մայրությունն ու երեխաների թեման դեռ ինձ շատ են հուզում:

-Հայ լինելդ էլ է ազդում ստեղծագործություններիդ թեմայի ընտրության հարցում:
-Իհարկե, բոլոր ազգերի դեպքում է այդպես: Ուղղակի մենք շատ խիստ ապրեցինք մեր մանկությունը, ու եթե հիմա մեկ այլ վայրում եմ, իմ էությունը դրանից չի փոխվում. ես հայ եմ:

-Ինչո՟ւ արվեստի «բույն» Ֆլորենցիան փոխեցիր Հռոմի հետ:):
-2005-ին Ֆլորենցիա եկա, շատ սիրուն քաղաք է: Ակադեմիայում էի սովորում` քանդակագործության բաժնում, բայց կարեւորը ոչ թե ինչ-որ հաստատությունում սովորելն էր, որովհետեւ 15 տարի է` սովորում եմ, այլ այդ տարածքում գտնվելը, ինչ-որ մարդկանց հանդիպելը, ցուցահանդեսներն ու այդ վիճակի մեջ լինելը: Ու եթե բախտդ բերի, լավ դասախոսի էլ հանդիպես, ավելի լավ, եթե` չէ, էլի չես կորցնում. Ֆլորենցիայում լինելն արդեն իսկ մեծ դպրոց է: Ուղղակի նույն Ֆլորենցիան շարժվող քաղաք չէ. մնացել է Վերածննդում, զբոսաշրջիկները գալիս, գնում են, շարժում չկա: Երեք տարվա ընթացքում մի երկու ցուցահանդես ենք արել:

Արդեն երեք տարի է` Հռոմում եմ: Պատահական տեսա Պոլիգրաֆիայի եւ դրամահատման, մեդալի արվեստի դպրոց ընդունելության մասին հայտարարությունը, իտալական դրամահատման տան դպրոցն է, ուր դրամահատման տեխնոլոգիաներն են սովորում, որպես այդպիսին միակ դպրոցն է աշխարհում: Հետաքրքրեց ինձ, գնացի, տեսա, դուրս եկավ, ընդունվեցի: Մրցույթով էր, տարին տասը հոգի են ընդունվում, որոնցից մեկն էլ ես էի, եթե շատ գլուխ չգովենք, առաջինը:): Նաեւ դպրոցի առաջին հայ ուսանողն եմ:

24

Սեւակ Գրիգորյանի “1915” շարքից

-«Wish to Play with The Sun», «Genocide» գրություններով մեդալը փաստորեն այդ դպրոցում ուսանելուդ արդյունքն է:
-Այո, մեդալի մի երեսին երկու «ախպեր» են, որոնք վախեցած են, փախչում են եղեռնից, պատերազմից. այն թեմայով մոտ է իմ «1915» խորագրով ցուցահանդեսին: Երեխան ակամա առնչվում է այդ բոլոր ցավերի հետ` չհասկանալով, չիմանալով ու չսպասելով այդ ամենը, մի օր խաղը վերածվում է արհավիրքի, ցավի, փախուստի: Իսկ մեդալի մյուս կողմում այն ցանկությունն է պատկերված, որ գոնե երեխաները չպետք է առնչվեն դրա հետ. երեխան պետք է խաղա, արեւի տակ լինի, ոչ թե փախչի, վախենա: Արեւն էլ ջերմության, կյանքի, բարության խորհրդանիշ է: Երեխայի խաղն էլ արեւի հետ խորհրդանշում է այն, որ նա ուզում է ստեղծի, ոչ թե ավերի:

24

Սեւակ Գրիգորյանի “1915” շարքից

-«1915» շարքդ բավական տպավորիչ է: Կարծում եմ` Ցեղասպանության թեմային նման լուծում տալը «գտնված» , ճիշտ մտածված ու կշռադատված մոտեցում է:
-Ամենամեծ ցավը զգացել են երեխաները, որովհետեւ, իրոք, ոչ մի բան չհասկացան, իրոք, խաղը վերածվեց արհավիրքի, եւ միակներն են, որ մինչ օրս կենդանի են: Մենք այսօր եղեռնի պատմությունները լսում ենք այն երեխաներից, որոնք հասունացել են: Մեկ այլ խնդիր էլ եմ դրել շարքում: Եթե նկատել ես, լաց ու կոծ, մեզ խղճալու վիճակներ աշխատանքները չեն արտահայտում: Ճիշտն ասած` դեմ եմ դրան: Սպիտակ ֆոնի դիմաց կանգնած երեխան նրա վկայականն է, որ մենք այսօր կանք, այդ արհավիրքներից, Արցախի ազատամարտից հետո մենք կանք ու մենք պետք է որոշենք` մեր վաղվա օրը ինչպիսին պետք է լինի, մենք պետք է ստեղծենք: Լացելելով ոչ մի բան չենք փոխի, դրական փոփոխություն չի լինի: Մեկ էլ Սերժ Թանգյանը եղեռնի թեմայով իր երգերում չի լացում, ինքն էլ է պայքարում, գոռում, ուզում մի բան փոխած լինի: Այդ ձեւն ավելի ճիշտ է:

-Կտավներդ ռոք-երաժշտության ներքո են ստեղծվո՟ւմ: Գիտեմ, որ էթնիկ երաժշտություն ես շատ սիրում:
-Ռոք լսում եմ, բայց շատ ժամանակ նկարելուց, եթե ինչ-որ մի բան է միացված լինում, չեմ լսում. արդեն ուրիշ տեղ եմ լինում:): Ամեն ինչ լսում եմ, բացի փոփից եւ ռաբիսից:

-Ցեղասպանությունը տատիդ եւ պապիդ հիշողություններով ես պատկերել:
-Մենք հենց այսօրվա Հայաստանից ենք, բայց խնդիրը դա չէ` որ հատվածից ենք, ու իմ պապերը տեսել են դա, թե` չէ: Դա, ասես, արյան եւ մտածելակերպի մեջ է: Խնդիրն այն է, որ եղեռնը մեզնով սկսվեց ու մեզնով չվերջացավ: Հենց այդ գործերում երեխաները ցանկանում են սեւից դուրս գալ, մտնել սպիտակի մեջ, բայց մեկ է` շրջանի մեջ են ընկնում... Խնդիրն այն է, որ մինչ օրս դա կատարվում է, ցավ է, որի դեմ ոչ ոք չառավ: Դրա համար ամեն մեկն իր զենքով, նկարիչն իր նկարով պետք է պայքարի, որովհետեւ եթե դեմ չես կանգնում, ուրեմն դու էլ ես դրա մասնակիցը:

-Զենքից խոսեցիր, կասես` արցախյան ազատամարտի ժամանակ քանի՟ տարեկան էիր ու ի՟նչ մասնակցություն ես ունեցել:
-1988-ին տասը տարեկան էի: Պատերազմի դաշտում չեմ եղել, բայց բոլորս դրանով անցել ենք. հայրս բժիշկ է, միշտ մարտի դաշտում էր...

24

Սեւակ Գրիգորյանի “1915” շարքից

-«1915» անավա՞րտ նախագիծ է:
-Ցուցահանդեսը կայացավ 2010-ի ապրիլի 24-ին Հռոմում: Օտար երկրում, կարծես թե, մարդկանց պետք է հեչ էլ չհետաքրքրի: Բայց հակառակն ապացուցվեց, որովհետեւ դա միայն ազգային խնդիր չէ, հասկանում են` դրա դեմն առնել է պետք: Ուզում եմ ավելի լայնացնել շարքը:

-Ո՞ր ցուցասրահում են աշխատանքներդ ցուցադրվում:
-Ցուցասրահը «291 est» է կոչվում, Նյու-Յորքում է նույն անվամբ ցուցասրահ եղել` հեղափոխական, նորարար մտքերով: Սա էլ նորարարական ցուցասրահ է, երիտասարդներ են աշխատում, ովքեր շատ հետաքրքիր ու ճիշտ են մոտենում արվեստին, ստանդարտ, կաղապարված բաներով չեն հետաքրքրվում, շատ սրտաբաց մարդիկ են, շատ լավ եմ զգում` իրենց հետ աշխատելով:

-«Սալոմե» գրաֆիկական աշխատանքներիդ էրոտիկ շարքը հենց այդ ցուցասրահի պատերի՞ն ես նկարել:
-«Սալոմեն» ավարտուն շարք է, որովհետեւ բոլորն էլ գծանկար անում են, բայց այդ էսքիզները խոհանոցի պես են, քո աշխարհն է: Պատերին նկարելու փաստը ինձ շատ դուր եկավ. չէի ցանկանում էսքիզները շրջանակի մեջ առնել ու կախել: Ստանդարտ վիճակների փոխարեն ցանկանում էի ցույց տալ «Սալոմեի» մարմանական մասն ու իրենց ցանկությունները, ֆիզիկական ներկայությունն ու երազանքները: Պատերի վրա գրաֆիկաները մտքերի նման են, որոնք կարող է իրականանային, կամ` ոչ: Մեծ մասշտաբների վրա աշխատելը, ազատություն ունենալը շատ սիրուն ու հետաքրքիր բան է: 

24

Սեւակ Գրիգորյանի “Salome” շարքից

 -Ի՞նչն առիթ հանդիսացավ, որ էրոտիկան ներմուծես քո արվեստ:
-Մարտի ութ էր, դպրոցում էլ աղջիկներ կան, ուզում էի մի ձեւ տոնը նշվի: Նվեր առնելը հետաքրքիր չէ. իլյուստրացիոն էրոտիկ շարք ունեի, դրանք նկարեցի ծրարների վրա, ծաղկի հետ նվիրեցի: Նվիրեցի նաեւ մեր կին դասախոսին, ով շատ խիստ տեսք ունի, ու երեխեքն ասում էին` արդյոք չեմ ամաչի նվիրել: Նա շնորհակալություն հայտնեց, ծանոթացրեց իր դստեր հետ, ով ցուցասրահի տերն է, ու ցուցահանդեսս կայացավ: Հիմա մենք շատ մտերիմ ենք:): Ճիշտն ասած` ինձ շատ է պակասում քանդակը, այնպես չի, որ չեմ անելու այլեւս, բայց այսօրվա պահը ուզում եմ օգտագործել գրաֆիկա անելու համար:

-Կնոջ մերկ մարմինը ընդունված է Վերածննդի դարաշրջանի բացահայտում համարել:
-Մերկ մարմինը միշտ նկարել են` սկսած քարե դարից:

-Այո, բայց անտիկ շրջանում կատարյալ է համարվել տղամարդու մարմինը ու հիմնականում հենց տղամարդ են քանդակել:
-Ես ընդհանրապես կողմ չեմ, երբ արվեստը դնում են շրջանակների մեջ: Արվեստագետը ազատ մարդ է, օրինակ` Միքելանջելոն վերածննդյան քանդակագործ է համարվում, Դավթին քանդակեց, ասաց` սա եք ուզում, ժողովուրդ ջան, սա Վերածննդի «պիկն» է, սրանից հետո ես անելու եմ այն, ինչ ուզում եմ: Իր ստրուկները, վերջին գործերը այսօր են արդիական: Հիմա Միքելանջելոն այսօրվա՟, թե՟ Վերածննդի քանդակագործ է: Ճիշտն ասած` անուններ, թվեր չեմ հիշում, բայց այդ ամենը տեսնելը շատ կարեւոր է: Երբ պակաս եմ ունենում, գնում եմ ցուցահանդեսներ, թանգարաններ` նայելու:

-Լավ, իսկ դու ե՞րբ մարմինը գեղեցիկ տեսար:
-Ասում եմ` ես, երեւի, վատ հիշողություն ունեմ, նման բաներ չեմ հիշում:): Մերկ մարմին սկսում ենք նկարել ուսանելիս, բայց այն գնահատել կամ սիրել... Ինձ թվում է` դա կաթի հետ գալիս է: Ու կապ չունի տղամարդու, թե կնոջ, գեղեցկություն է… Նաեւ իդեալականացման խնդիր չկա. Մարդը, մարմինը պետք է «խարակտերային» լինի:

-Մարմին պատկերելիս էսթետիկայի, բարոյականության սահմանները հաշվի առնվում ե՟ն, թե` չէ:
-Եթե էրոտիկ պատկերներ, տեսարաններ նկարելը անբարոյականություն է, ինձ համար` լրիվ հակառակը: Մենք դա մի կողմ ենք դրել, ամոթ ենք համարում, բայց ամոթ է այն, որ չենք սիրում: Այդ սիրուց ենք մենք ծնվել, կարեւոր է հարգել, գնահատել, սիրել, ճիշտ վերաբերվել ինտիմ ընկերոջը, կողակցիդ, այն մարդուն, ում հետ ես: Հայաստանում, ցավոք սրտի, ստանդարտ մտածելակերպի մեջ ենք ու չենք կարողանում դրանից դուրս գալ, անգամ ամոթ է, երբ տղան եւ աղջիկը փողոցում իրար գրկած են կանգնում, եթե համբուրվեն` առավել եւս, ուր մնաց էրոտիկ արվեստի ցուցահանդես գնան… Այդ ամենը չունենալու, չգնահատելու, վախի հետ է կապված: Պետք է ուրախանաս, որ նման մարդիկ կան, որ կարող են իրար գրկել, համբուրվել, սիրել, որ վաղը այդ սիրուց լավ ու սիրուն երեխեք ծնվեն: Ամեն դեպքում աշխատանքներն արվում են հաճույքով, էրոտիկայի, իրար հետ լինելու գեղեցկության մասին են: Հնդկաստանում, Չինաստանում շատ լուրջ ու ճիշտ են վերաբերվել ու վերաբերվում դրան, իսկ Եվրոպան, որ կարծես, թե մտածելակերպով ավելի ազատ է, իրականում այդպես չի: Իմ պատկերածը կյանքի կարեւոր ու մեծ մասն է, գեղեցիկ պահեր են, սիրող զույգերը պետք է իրար հետ սիրուն ապրեն, իրար հարգեն, սիրեն, որ տանը կռիվներ չլինեն, սիրուն լինեն:

-Նկարչության մեջ տարանջատո՞ւմ են էրոտիկան եւ պոռնոգրաֆիան:
-Վերածննդում կամ միջնադարյան շատ գրաֆիկական աշխատանքներ կան նման ոճում: Հիմա էրոտիկա են, թե պոռնոգրաֆիա... Ես ինքս չգիտեմ` դա որն է: Գուցե պոռնոգրաֆիան այն է, երբ անցնում են գռեհկության սահմանը, բայց այդ գռեհկությունն էլ նայած` ինչպես ես նայում: Եթե երկու կողմն էլ դրան համաձայն լինեն, ոչ մի խնդիր չկա:

-Ցանկություն ունե՞ս «Սալոմե»-ն Երեւանում ցուցադրել:
-Խնդիր չունեմ: Այստեղ նկարեցինք պատերին, հետո պատը ներկեցին, ոչ ոք չմեռավ դրանից: Ինձ պրոցեսն է հետաքրքիր, մնացածը ուրիշ պատմություն է: Եթե մի մնայուն տեղ էլ արվեր, մնար, շատ հաճելի կլիներ, բայց ցանկությունն ու իրականությունը տարբեր բաներ են: Երեւանում ցուցահանդեսի պլաններ չկա, կամ ես չգիտեմ այդ պլանների մասին:): Հռոմում աշխատանքներովս ներկայանալու շատ-շատ մտքեր կան, հայկական թեման եւս կարծարծեմ...

-Հեքիաթներ ես սիրում, սիրելիդ իտալական հեքիաթի՞ց է:):
- Խոր հեքիաթներ եմ սիրում, տարբեր տարիքում, նույն հեքիաթը կարդալով, շատ բաներ ես հասկանում: Իտալուհու սիրահարվել եմ ժամանակին, ընկերուհիս հայ է, հուսով եմ` մի օր կինս կդառնա:): Հռոմն էլ այն վայրը չէ, ուր կուզեի հավերժ ապրել: Ես ընդհանրապես մեծ քաղաքներ չեմ սիրում: Ինձ համար մի որեւէ հանգիստ վայր իդեալական կլինի, որ առավոտից երեկո աշխատեմ, իսկ մարդկանց հանդիպելու եւ «շուխուրի մեջ» լինելու համար կգնամ համապատասխան տեղը, բայց ստիպված չեմ լինի այդ աղմուկի մեջ ապրել: Հռոմը շատ քաոտիկ ու մեծ քաղաք է: Կարծում եմ` այս հարցում կինս ինձ հետ համաձայն կլինի, եթե համախոհներ չլինենք, ինչպե՞ս ենք իրար հետ ապրելու:):

Տեքստը` Լիլիթ Բաբայանի /Bravo.am/
Լուսանկարները` Սեւակ Գրիգորյանի անձնական արխիվից, Անտոնելա դի Ջիրոլամոյի, Անտոնիո Ջիանետիի, Բազի Մեդալիզ Մարկո դի Նիսիցիայի