Նարեկ Ավետիսյան եւ Վահան Արծրունի

Արվեստագետների` “Վերմեերի 33 ձեւափոխությունները” Երբեւէ երեւակայե՞լ եք` ինչպես կպատկերեին Յան Վերմեերի “Մարգարտե ականջօղով աղջիկը” կտավը համաշխարհային մեծության այլ գեղանկարիչներ: Նկարիչ Նարեկ Ավետիսյանն ու երաժիշտ Վահան Արծրունին ներկայացնում են “Վերմեերի 33 ձեւափոխությունները” սիմուլակրում նախագիծը: Հանրահայտ նկարիչ Մինասի որդին “Մարգարտե ականջօղով աղջկա” կտավների շարք է ստեղծել` ներկայացնելով` ինչպես կպատկերեին նույն նկարը դասականներից Բոսխը, Պիտեր Պաուլ Ռուբենսը, Ռեմբրանտը, Դա Վինչին, մոդեռնիստներից Մալեւիչը, Պիկասոն, Միրոն, Սալվադոր Դալին, հայ հեղինակներ Մարտիրոս Սարյանը, Երվանդ Քոչարը, Աշոտ Հովհաննիսյանը եւ ուրիշներ… Վահան Արծրունին էլ շարքի համար երաժշտություն է գրել: Կենդանի նվագակցությամբ ուղեկցվող ցուցահանդեսը կբացվի 2010-ի աշնանը Երեւանում, կներկայացվի նաեւ շարքի վիդեոարտն ու կատալոգը: Նարեկ Ավետիսյանին ու Վահան Արծրունուն հանդիպեցինք նկարչի արվեստանոցում: Bravo.am-ն առաջիններից է, ով տեսել է “Վերմեերի 33 ձեւափոխություններ”-ը: - “Մարգարտե ականջօղով աղջկա” կտավների շարքի ստեղծման նախապատմությունը կներկայացնե՞ք: Նարեկ Ավետիսյան. – 2007 թվականին եմ սկսել: Հետաքրքիրն այն էր, որ արդեն չորս կտավ ստեղծել էի, հեռուստատեսությամբ ցույց տվեցին “Մարգարտե ականջօղով աղջիկը” ֆիլմը, որում Սքարլետ Յոհանսոնն է խաղում: Վերջին կտավը հենց իրեն նկարեցի: Դա ավելի մեծացրեց իմ հետաքրքրությունն այս շարքի հանդեպ, որ պետք է դառնար ավելի լուրջ բան: Չեմ կարող ասել` սկզբից 100 տոկոս հասկանո՞ւմ էի` ինչքան պիտի զարգացնեմ: Նույնիսկ անիմացիայի մասին սկզբում չէի մտածում, բայց մի բան հաստատ է, որ ես չեմ սիրում ուղղակի նկարչություն անել: Այսօր ժամանակակից արվեստում անգիտակից վիճակներ չկան, ամեն ինչ պետք է կարողանաս հիմնավորել: - Սիմուլակրում նախագծի էությունը ո՞րն է: - Տերմինը դեռ Պլատոնն է օգտագործել. պատճենի պատճեն կամ երբեւէ գոյություն չունեցած բնօրինակի ճշգրիտ պատճեն է նշանակում: Բնօրինակ կարող է համարվել գաղափարը, բացարձակ աբստրակտ վիճակը, որ աննյութեղեն է, բայց հավակնություն ունի բնօրինակ համարվելու նաեւ յուրաքանչյուր գործ, որ ստեղծվում է դրա վրա: Իսկ իրականում անհնար է վերջնականապես որոշել` որն է բնօրինակը: Ցանկացածն ունի հավակնություն բնօրինակ համարվելու, երաժշտությունը` նույնպես, ամբողջական նախագիծն էլ, սիմուլակրումներ չեն, մի ամբողջական սիմուլակրում է, որն իր մեջ հակասություններ ունենալով հանդերձ, չի կարելի համարել մի բան, որ դատապարտված է փնտրտուքի, կամ որ հիասթափվենք վերջում: Հակառակը, կարծում եմ` պրոցեսը գաղափարի հետ նույնացման մասին է, ես այդպես եմ ընթացքում հասկացել: Մտածեցինք, որ սիմուլակրումը հետաքրքիր գաղափար է, իմ մյուս գործերում էլ կա, նույն իմ ֆրակտալները թվանշային կամ մաթեմատիկական պատկերացումներ են: Բնօրինակն ինքը թվայինի մեջ է, պատկեր չի եղել, հետո դառնում է այն, ինչ հիմա ձեւ ունի: Տպված վիճակը արդեն սիմուլակրում է` պատճենի պատճեն: Հետո, որ մի հատ էլ վրայից նկարում ես, լրիվ ուրիշ շերտ է բերում: Արվեստը կենդանի բան է, շարժման զարգացման մեջ է: Կոնկրետ հանրահայտ դասական արվեստագետի կերպար է օգտագործված: Բայց խոսքը պարզունակ բաների մասին չէ կերպարային եւ ոչ կերպարային արվեստում: Խորքային իմաստ պետք է բացահայտվի. արվեստի բնօրինակ, օրիգինալ գործը, արվեստի կոնցեպտն է, գաղափարը: Հոգեւոր իմաստով էլ` հոգին է: Այն, ինչ ստեղծում ենք, չի կարելի համարել վերջնական պատկերացում դրա մասին: Տրանսֆորմացիան է միակ բանը, որ մեզ թույլ է տալիս այդ անվերջ, ունիվերսալ, օրիգինալ գաղափարի անսահմանությունը իր որակների մեջ տեսնել: - Հնարավոր է` այս ամենից անտեղյակ այցելուներ գան ցուցահանդեսը դիտելու, որոնք ձեզ ճանաչում են աբստրակտ գործերով: Փոքր-ինչ փակագծերը կբացե՞ք: - Վերջին տարիների ցուցահանդեսներից երիտասարդներն ինձ ճանաչում են մաքուր աբստրակտ, կոնցեպտուալ գործերով: Կարող է զարմանան, չհասկանան` ինչո՞ւ մեկ էլ կերպար հայտնվեց աշխատանքներումս: Պարտադիր չէ բացասական ռեակցիա լինի, բայց անհասկանալի կլինի: Ցանկանում եմ մի քիչ պոստմոդեռնիզմի ժամանակաշրջանի մասին խոսել: Մոդեռնիստները, որոնք 20-րդ դարի զարգացման ընթացքում ստեղծեցին նոր մտածողության տեսակներ, ձեւեր, աշխարհը տակնուվրա արեցին եւ փոխեցին: Այն, ինչ հիմա կա տեխնիկայի, դիզայնի, քաղաքաշինության, երաժշտության, անգամ գիտական ուղղությունների բնագավառներում, հենված էր պրոգրեսին հավատալու գաղափարի վրա, որովհետեւ արվեստն առաջին անգամ լիովին կտրվեց եկեղեցուց, չեմ ասում` լիովին դարձավ անաստված, բայց չէր ծառայում այլեւս միֆոլոգիային եւ գրականությանը, առանձին փիլիսոփայություն եւ էսթետիկա էր: Դրա համար անպայման մի բանով պետք էր փոխարինել: Երբ գիտատեխնիկական պրոգրեսը սկսեց զարգանալ, աստիճանաբար արվեստագետները սկսեցին կորցնել հավատը գիտական պրոգրեսի հանդեպ, որովհետեւ հասկացան` ուտոպիա է: Արվեստագետը սարսափ է ապրում, երբ իր գաղափարները վերցնում եւ շատ ռացիոնալ կերպով իրագործում են, անպայման ասում է` դա չէր ուզում: Արվեստագետն ինչքան էլ պրագմատիկ բաներ փորձի խոսել ու մանիֆեստներում գրել, այդ ամենը խենթություն է, դրա մեջ վերացական արարք կա: Ամենապրագմատիկ կետերով գրված տեքստն անգամ ուտոպիայի վրա է հիմնված, եթե այդ ուտոպիան դարձնում ես իրականություն, աշխարհը սկսում է կորցնել իմաստն արվեստագետի համար: Վերացական կոնցեպցիա պետք է լինի, որ  պետք է օգնի մնացյալի զարգացմանը: Ժամանակի ընթացքում մոդեռնիզմն էլ վերածվեց դասականի, սկսեց վաճառվել, գնահատվել, ընդունվել: Ֆանատիկ ուղղվածության գաղափարներ ունեին ֆուտուրիստները, կոնստրուկտիվիստները, ժամանակի ընթացքում արվեստի գործ դիտարկվեցին, արժեւորվեցին, թանգարան դրվեցին: Վերածնունդը իր տրամաբանական ավարտը գտավ մոդեռնիզմի մեջ: Դրանից հետո ի՞նչ պետք է լիներ: Եկավ պոստմոդեռնիզմը: Ֆիգուրատիվ նկարչությունը հետ բերեցին ժամանակակից արվեստի բեմահարթակ, հակադրվեցին կոնցեպտուալիզմին եւ աբստրակցիոնիզմին, որ դարձել էր դասական դոգմա: Արվեստը այնքան էր գնահատված, որ ահավոր զայրույթ առաջացրեց իտալացի, գերմանացի նկարիչների շրջանում… Աբստրակտ նկարներ են, որոնց մեջ միտումնավոր ֆիգուր կա: Մինասն էլ իր անավարտ աշխատանքն արել է իրենցից մի քանի տարի առաջ` չիմանալով, որ ծնվում է պոստմոդեռնիզմը: Քանի որ մտցրին կերպարային մոտեցումը, բերեցին թեմա, որ դիտարկվեց որպես ելակետ: Պոստմոդեռնիզմի փիլիսոփայությունը միայն առաջ չի նայում, հանգիստ հետ է նայում, ներկան էլ, ֆուտուրիստական, ապագայապաշտական գաղափարներն էլ չի ժխտում, որովհետեւ պրոգրես էլ գոյություն ունի: Սա մարդուն հնարավորություն է տալիս մի հարթության վրա բոլոր գաղափարները դիտարկել շատ օբյեկտիվորեն, ոչինչ դոմինանտ չէ: Կա ճշմարտություն, որ վերացական կոնցեպցիա է, ճանապարհները տարբեր են, բայց բոլորն էլ, եթե ռեալ են, պետք է բերեն իրենց նպատակին: - Եթե այս նախաբանը ձեր գործերի հետ զուգահեռենք: - Շարքի մեջ կարելի է գտնել այդ գաղափարների զգալի մասը, կարծում եմ, որովհետեւ օգտագործել եմ ամենադասական արժեքներից մեկը` դիմանկարը, եւ փորձել վերանայել, վերապրել, վերագնահատել անցած մոդեռնիզմը, վաղուց անցած դասական մի քանի մեծերի նորից դնել այս հարթության վրա: Պատկերացնել մի գաղափար, որ եթե գոյություն ունեցած չլիներ Վերմեերի այդ գործը, բայց ճակատագրի բերումով այս մեծերից մեկը նկարեր “Մարգարտե ականջօղով աղջիկը”… Նրանցից յուրաքանչյուրը կարող էր լինել այդ գործի հեղինակը… Տեսնում ենք, որ գաղափարն ու պատկերացումն է կարեւոր, ոչ թե ոճն ու լուծումը կամ ժամանակահատվածը, որում դա արվել է: Գաղափարը “Մարգարտե ականջօղով աղջիկ” թեման չէ, այլ մի ստեղծագործություն, որ խոսում է երկու բանի մասին, մի աբսոլյուտ վիճակի, որ շատ վերացական է, որ կարող է դառնալ կերպարային կամ տրանսֆորմացվի, դառնա ոչ առարկայական, կարող է ենթագիտակցական շերտեր բացահայտի, փաստագրական… Այդ ամենը միասին ստեղծում է մեր պատկերացումը երեւույթի, փաստի մասին, ու կենդանի մարդիկ ներկա ժամանակում ինչպե՞ս են դա վերապրում, ստեղծում մի քանի հարթության մեջ: Այստեղ պատկերներ են, երաժշտություն է ստեղծվել, որ չի իլյուստրացնում պատկերը: Իսկ անիմացիան ուղղակի մեզ օգնում է ասելիքի կոնցեպտուալ կուլմինացիան շարժման մեջ տեսնել` ժամանակի, տարածության մեջ ձեւափոխվելով, ու հերթականություն չի պաշտպանվել, ամեն ինչ խառնված է: Պոստմոդեռնիզմը, ի վերջո, նման է ավերակների կամ դատարկ ուրվագծերի, որ մենք ինչով ուզես եւ ինչպես ուզես լցնում ենք, նոր գաղափարներով, նոր բովանդակությամբ: - Ձեր ստեղծած երաժշտությունն ինչպե՞ս եք համադրում կտավներին: Վահան Արծրունի. - Շատ գեղեցիկ ձեւով Նարեկն ասաց հիմնային դրույթները: Նույն մոտեցումները կան երաժշտության մեջ եւ գրեթե նույն լուծումներով: Պարզապես երաժշտության մեջ երաժշտությանը բնորոշ ռեսուրսներ են` գործիքային, տեմբրային, երաժշտական ֆորմայի տեսանկյունից կարելի է նաեւ խոսել: Գաղափարային հիմք կա անպայման, եւ Նարեկը հետաքրքիր բան ասաց, որ վեկտորը ուղղված է ոչ միայն դեպի ներկան, այլ դեպի ապագան, անցյալը: Ամբողջ տարածությունը, որ կերպարվեստը տվել է ժամանակի ընթացքում, որն ընթանում է դեպի առաջ, զարգացում: Ամբողջ տարածությունը դառնում է միջոց, ռեսուրս, որ իրականացնես նպատակդ: Ինտուիտիվ կողմի մասին եմ ցանկանում խոսել, որովհետեւ արվեստը հանդիսատեսը ընկալում է ոչ միայն որպես գաղափարի մարմնավորում կամ տեսակ, այլ արվեստը ֆանտաստիկ ազդեցություն ունի մարդու ներաշխարհի, գիտակցության, ենթագիտակցության, էմոցիոնալ ոլորտի վրա: Ինտուիտիվ հարթություն է, որը մեր ենթագիտակցության մեջ իր դրսեւորումն է ստանում: Այդ առումով, Նարեկի առաջարկը երաժշտական շերտ, լուծում ստեղծել, շատ անսպասելի էր ինձ համար, քանի որ նման ֆորմայում կերպարվեստի, գեղանկարչի հետ հարաբերվելու դեպք առաջին անգամ է, թեեւ մի քանի անգամ մասնակցել եմ կերպարվեստի ակցիաների: Այստեղ հիմնվեցի իմ ինտուիտիվ ընկալման վրա, որովհետեւ նկարները չէի տեսել, նախապատրաստական վիճակում եմ տեսել եւ դրանք այնպիսի հսկայական ազդեցություն թողեցին ինձ վրա, որ շատ արագ անցյալ տարի ստեղծեցի այդ երաժշտական ֆորման: Նկարագիրը չէի ցանկանա հստակեցնել. ասել` սա երաժշտական պիես է կամ այլ բան, շատ դժվար է, որովհետեւ ամբողջովին ինտուիտիվ ընկալումների վրա է կառուցված եւ թելադրված Նարեկի գեղանկարչական լուծումներով, որ նա տվել է իր շարքի մեջ եւ ընդհանուր գաղափարով, որ ես կիսեցի Նարեկի հետ, փորձեցի երաժշտության հարթության մեջ լուծումը տալ, որովհետեւ երաժշտությունը ուղղակի ազդում է ենթագիտակցական կառույցների վրա: Ինձ համար շատ պատասխանատու էր այս գործը, որովհետեւ առաջինն էր, հետո էլ այն չպետք է նեղացներ այն ընկալումը, որ ունեք որպես դիտորդ, այն պարզապես  պիտի ստեղծեր մի այլ տեսակի հիմք, որ թույլ կտա որպես ցուցահանդեսի այցելու ավելի ամբողջական պատկերացում ստանալ: Նույն նպատակն էլ դրված է անիմացիոն աշխատանքի մեջ, որ, կարելի է ասել,  ինքնուրույն արվեստի տեսակ է: Դա համակարգչային էֆեկտ է, բայց հետաքրքիր լուծում է ստանում, երբ հայտնվում է արվեստի դաշտում եւ դառնում դրա դրսեւորման տեսակ: Ցուցահանդեսին տեսնելու եք երեք հարթության մեջ լուծված` Նարեկ Ավետիսյանի գաղափարը: Կարծում եմ, նման նախատիպ Հայաստանում դեռ չի եղել: Կարող է նոր տեսակի լեզու դառնալ արվեստը ներկայացնելու եւ ընկալելու համար: - Ինչպե՞ս սկսվեց Նարեկ Ավետիսյանի եւ Վահան Արծրունի համագործակցությունը: Նարեկ Ավետիսյան. - Մենք լավ բարեկամ-ընկերներ ենք մոտ 20 տարի: Հետեւել եմ նրա արվեստին, որ շատ բազմապլաստ է եւ ամբողջական, կա լրջություն, որ ինձ գրավել է: Տեղյակ էի, որ նա էլ պոստմոդեռնիստական խնդիրների հարթությունը զարգացնում է երաժշտության մեջ, որը, կարծում եմ, Հայաստանում այն վիճակում չէ, դրա համար նա, լրջորեն հիմնավորելով, այդ գործն անում է: Բացի այդ, ես չէի կարող աշխատել մեկի հետ, որ շնորհալի է, բայց ինտելեկտ չունի, հակառակը, կուզեմ` մի բան էլ ես սովորել: Սա համագործակցություն է շատ լուրջ ձեւով, նա ուղղակի կատարող չէ: Մտքումս կար, պատահական փողոցում հանդիպեցինք,  առաջարկեցի: - Վահան, փաստորեն, կտավները առաջինը տեսնողներից մեկը Դուք եք: Վահան Արծրունի. – Այո: Ընդհանուր կարծրատիպ կա, Նարեկն այնքան է աշխատել կերպարվեստի այլ ոլորտներում… Նախ ապշեցրեց նրա ազատությունը եւ վարպետությունը: Հայկական ժամանակակից կերպարվեստի մեջ հսկայական քանակի տեսակներ կան, նկարիչներ, բայց հաշված արվեստագետների մասին կարելի է խոսել` օգտագործելով վարպետություն հասկացությունը: Այնպես որ, մի կողմից բացահայտում չկար, եւս մի անգամ ինձ ապշեցրեց Նարեկը: Այնքան վառ էր տպավորությունը… Պատկերացրեք, երբ ձեզ առաջարկում են մտնել մի ոլորտ, որում երբեւէ չեք եղել, դա պարզապես սրիկայություն կլինի, որ համոզված լինես` հա, հեսա կմտնեմ: Բայց այնքան տպավորված էի, այնքան մեծ էր իմպուլսը, որ հաշված օրերի ընթացքում ստեղծեցի, երաժշտությունը չեմ փոփոխել բացարձակապես: Նարեկ Ավետիսյան. – Համահեղինակություն է, որովհետեւ համադրությունը երկար ժամանակ հետաքրքրել է նկարիչներին եւ երաժիշտներին: Տարբեր բաներ են, որոնք զուգահեռ վիճակում հաճախ հանդիպում են նույն դաշտում, ստեղծում հոգեւոր տարածություն: Այս դեպքում երաժշտությունը ֆոն չի, նկարները` նույնպես: - Ձեր հոր` Մինաս Ավետիսյանի ոճով կտավ կա՞ այս  շարքում: - Չեմ արել, իմն էլ չեմ արել, որովհետեւ չուզեցի անձնավորել, համարում եմ` այս ամենը ես եմ արել, մի հատ էլ նկարեի ֆրակտալ ոճում կամ հետքերի ձեւով, արհեստական կլիներ: Ես նկարիչ եմ, որ միշտ խուսափում է վերջնական ոճից, ոճ չեմ կարողանում ընդունել… Մինասը շատ խորքային մի բան է, ես ուղղակի ինձ թույլ չեմ տվել: Հայերն էլ պետք է լինեին, որովհետեւ կոնտեքստից չի կարելի կտրել: Մեր կարեւոր հեղինակներն էլ են համաշխարհային կոնտեքստի մեջ: Բայց այստեղ էլ ազգայինի մասին չի խոսքը, համամարդկային է: - Այս շարքում ո՞ր աշխատանքն եք առավել շատ հավանում: Վահան Արծրունի. – Նարեկի տղայի գործը: Ճիշտ կլինի ընդհանրապես չառանձնացնել, որովհետեւ նույն ձեւով չես կարող ասել` սիմֆոնիայի որ հատվածն է ձեզ հոգեհարազատ: Եթե մի ամբողջության մեջ է Նարեկը ներկայացնում, այդ սկզբունքը չպետք է խախտես: - 12-ամյա Վաղարշակի նկարը ինչպե՞ս մտավ “Վերմեերի 33 ձեւափոխությունների” շարք: Նարեկ Ավետիսյան. – Մի աշխատանքը տղաս է արել, մանկական մոտեցման ոճով նկար էի ցանկանում ստեղծել, որովհետեւ երեխաների մեջ հանճարեղություն կա: Տղաս էլ նկարում է, քանի ես տնից բացակայում էի, նկարեց, ասաց` էս էիր ուզում… Բնականաբար, հասկացա, որ պետք է դա էլ մտցնեմ շարքի մեջ, ոչ թե պատճենահանեմ: -“Վերմեերի 33 ձեւափոխությունները” սիմուլակրում նախագիծը ի՞նչ ճամփա է անցնելու: Նարեկ Ավետիսյան. – “Մոսկվայում է ցուցադրվելու: Արտերկրում էլ… Դեռ ցանկության մակարդակի վրա նպատակ ունենք Հոլանդիայում ցուցադրել, Վերմեերի կտավը Հաագայի թանգարանում է գտնվում…  Արվեստում չկա համեստություն, վախ, նախագիծ է, իսկապես լուրջ աշխատանք է արվում, համարձակություն է պետք` տանել ու նույն վայրում ցուցադրել: Զրուցեց Լիլիթ Բաբայանը /Bravo.am/ Լուսանկարները` Կարեն Հովհաննիսյանի /Bravo.am/