«Պետության ղեկավարը պիտի այնպիսի մարդ լինի, որ իր կնոջից, երեխայից շատ սիրի այս երկիրը». Հասմիկ Պապյան

Օպերային երգչուհի, հայտնի սոպրանո Հասմիկ Պապյանի հետ կարելի է անվերջ զրուցել ոչ միայն երգարվեստից, այլեւ օրախնդիր բազմաթիվ թեմաներից: Տիկին Պապյանը կարծում է, որ չնայած բոլոր դժվարություններին՝ Հայաստանում կյանք կա եւ գործ կա անելու՝ այդ կյանքի որակն էապես բարելավելու համար:

- Մարդու ձայնը Ձեզ համար նշանակություն ունի՞:

- Իհարկե: Ձայն ունեն բոլորը, բոլորն էլ կարող են երգել: Այն նաեւ արտահայտչամիջոց է՝ ձայնի որակը, երանգը:

- Հմայքը որքանո՞վ է կարեւոր մշակութային գործչի եւ քաղաքական գործչի համար:

- Ես կասեի՝ առաջին հերթին ազնվություն է պետք: Մշակութային գործիչը նախ եւ առաջ պետք է ազնիվ լինի: Լավ կլիներ՝ քաղաքական գործիչն էլ ազնիվ ու բարոյական լիներ, բայց միշտ չէ, որ այդպես է: Մշակութային գործչի դեպքում դա անմիջապես զգացվում է, որովհետեւ բեմն առավելությունները կրկնապատկում է, իսկ թերությունները` բազմապատկում: Բեմի վրա ամեն ինչ երեւում է. երբեք չես կարող ինչ-որ բան թաքցնել, եւ եթե անկեղծ չլինես, ինքդ քեզ հետ հաշտ չլինես՝ հանդիսատեսն անմիջապես կզգա:

- Իսկ եթե անկեղծ չէ, բայց լավ պատրաստվել է, պրոֆեսիոնալ է, այդ դեպքո՞ւմ էլ է զգացվում անկեղծության բացակայությունը:

- Լինում են մեծ արտիստներ, որոնք իրենց անունը գրում են հավերժության մեջ, եւ լինում են պրոֆեսիոնալ, լավ երգիչներ, որոնք 40 տարի կարող են լավ երգել, լավ դերասաններ լինել, բայց այդ փոքրիկ տարբերությունը նշանակություն ունի. ասում են, չէ՞, Աստծո ձեռքն է կպել:

- Իսկ քաղաքական գործչի՞ պարագայում:

- Քաղաքական գործիչն ավելի պրոֆեսիոնալ, ավելի ճկուն պետք է լինի, որպեսզի կարողանա իր թերությունները քողարկել, իսկ արտաքին խարիզման ավելի շատ մարդկանց գրավելու համար է:

8

Հասմիկ Պապյանը

- Ո՞վ է Ձեզ համար գեղեցիկ մարդը, եւ արդյո՞ք գեղեցկությունը միայն ֆիզիկական հատկանիշ է:

- Ոչ, ֆիզիկականը հետո ես զգում: Մարդու էությունը, իր աշխարհայացքը, ապրելու կերպը, հավատամքը շատ կարեւոր են ինձ համար: Գեղեցկությունը ներսից է, արտաքին չի: Լինում է, որ երկուսը միասին են պատահում, բայց միշտ չէ, որ համապատասխանում են: Ինձ համար գեղեցիկ մարդը հետաքրքիր մարդն է. այն մարդը, ում հետ խոսելիք ունես, ով իր կարծիքն ունի եւ անտարբեր չի: Այն մարդը, ով մտահոգ է շրջակա միջավայրի պահպանմամբ, մտածում է՝ իրենից հետո ինչ պիտի թողնի: Գեղեցիկ մարդը ինձ համար սպառողը չի, որովհետեւ սպառողը չի կարող գեղեցիկ լինել:

- Կա՞ մի արվեստի գործ, որը Ձեր կյանքում ինչ-որ բան է փոխել:

- Շատ բաներ կարող եմ ասել, օրինակ՝ առաջին անգամ, երբ կարդացի «Աննա Կարենինա»-ն, այն ինձ համար շատ բան փոխեց: Իսկ Հրանտ Մաթեւոսյանն ուղեցույց է եղել ողջ կյանքի համար: Նրա գրքերը սեղանի գիրք են ինձ համար, հատկապես հարցազրույցները, հասարակական գործունեությունը, մտահոգությունները, իր կարծիքն այս կամ այն երեւույթի մասին: Ես դրանք շարունակ թերթում եմ, դրանք ինձ համար անվերջանալի օվկիանոս են:

Փոքր հասակից ջութակ եմ նվագել եւ ավարտել եմ կոնսերվատորիան: Ջութակն իմ բնավորությունն է: Կարող եմ հաստատ ասել՝ իմ բնավորությունը կերտել է ջութակ նվագելը, որովհետեւ դարձել եմ ավելի համբերատար, կարգապահ եւ ամեն ինչ դրա միջով եմ անցկացրել: Շատ եմ սիրում Մոդիլիանիին, նրա դիմանկարները: Շատ եմ ճամփորդել եւ ամեն ինչի բնօրինակն եմ տեսել: Այն գրքերը, որոնք պատանեկան տարիքում եմ կարդացել՝ Ստեֆան Ցվայգ, Ռեմարկ, Քամյու եւ շատ ուրիշ հեղինակների ստեղծագործություններ, հետո սկսեցի բնագրով կարդալ: Տարբերությունը շատ մեծ է: Եթե հիմա Մաթեւոսյանին էլ ռուսերենով կարդաք, հաստատ նույնը չի լինի:

- Հնարավո՞ր է մշակութային ճիշտ քաղաքականության միջոցով լավ մարդ, լավ քաղաքացի ձեւավորել:

- Միանշանակ: Մենք կորցրինք այդ կարեւոր պահը՝ անցումը խորհրդային շրջանից անկախության շրջան: Ես խորհրդային շրջանում եմ սովորել, աշխատել ու կայացել: Հետո գնացել եմ Հայաստանից. 31 տարի այստեղ չէի եւ, իհարկե, այդ տարբերությունն ակնհայտ էր: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանից հետո եկել են ղեկավարներ, որոնցից ոչ մեկը մշակույթի կրող չէր: Իհարկե, կյանքը հետո ցույց տվեց, որ անպայման չէ մշակույթի կրողը կարողանա երկիր ղեկավարել: Բարձր մշակույթ ունեցող մարդը, ղեկավարը կարող է դրական ազդեցություն ունենալ, որովհետեւ մեր ժողովուրդը միշտ ներքեւից վերեւ է նայում: Այ, դա է պակասել մեր կյանքում. ոչ մի տեղ չկա այն օրինակը, որին մարդիկ կհետեւեն: Երբ փոքր էինք, մենք ունեինք այդ օրինակը. կարող էինք Վիկտոր Համբարձումյանին նմանվել: Մեզ համար ուրիշ տարբերակ չկար, քան դասական երաժշտություն լսել: Ցածրաճաշակ երաժշտություն լսելն ամոթ էր: Մենք Նաբոկովի գրքերը չունեինք, դրանց տպած տարբերակներն էինք կարդում, պահում բարձի տակ եւ կարդում: Եվ մենք մեզ ավելի ընտրյալ էինք զգում: Հիմա այդ բանը, կարծեմ, չկա:

- Իսկ իրավիճակը շտկելու ուղին տեսնո՞ւմ եք:

- Ամեն մարդ իր տեղում պիտի մի քար դնի: Ես վերադարձա եւ Օպերային ստուդիայի գեղարվեստական ղեկավարի դերը ստանձնեցի: Հիմա երիտասարդների հետ եմ աշխատում եւ զգում եմ՝ որքան բան են ուզում սովորել: Շատ տաղանդավոր երիտասարդներ ունենք: Ամեն ինչ անում եմ, որ նրանք ոչ միայն լավ երգեն, այլեւ լինեն հետաքրքիր մարդ, կիրթ, չուշանան: Խորհրդատվություն ստանալու գալիս արգելել եմ ծաղիկ բերել: Անպայման չէ ամեն տեղ գնալուց ծաղիկ ու «բոնբոներկա» տանել: Եթե անեն իմ ասածը, իմ խնդրանքը, դրանով լիովին վարձատրված կլինեմ: Չեմ ուզում խթանել ծաղկի բիզնեսը. տեսնում եմ՝ ինչքան ծաղիկներ են տանում Եռաբլուր, հարսանիքների, եւ որքան գիտեմ՝ այդ բիզնեսը մի մարդու է պատկանում: Ստացվում է՝ ուզես, թե չուզես, ծաղկեցնում ես նրա բիզնեսը: Սխալ է, պետք է դրա փոխարեն ուրիշ բան անել. օրինակ՝ գիրք նվիրել: Ասում եմ՝ «ինձ ծաղիկներ մի բերեք, ես աշխարհի ծաղիկներն եմ ստացել»: Այստեղ ծաղիկները շատ թանկ են: Եթե Եվրոպայում 3 եվրոյով կարելի է մի գեղեցիկ փունջ կակաչներ գնել, այստեղ այդ գումարով մեկ հատը կարող եմ գնել: Սա ինձ մտահոգում է: Այնքան ուսանող ունեմ, եւ իրենք գիտեն, որ ինձ ծաղիկ չպետք է բերեն, բայց պիտի գան պատրաստված: Եթե կլսեն իմ խորհուրդը եւ լավ առաջխաղացում կունենան, դա լավագույն նվերը կլինի ինձ համար:

8

Լենա Գեւորգյանը եւ Հասմիկ Պապյանը

- Կարծում եք, որ կարեւորն ամեն ինչ գիտակցված անե՞լն է:

- Հա, իհարկե: Ինձ համար կարեւորը հոգեւոր արժեքներն են: Ամեն վայրկյանը, որ ապրում ես, պիտի ինչ-որ բան սովորես: Շատ փոքրուց հասկացել եմ, որ ինչ-որ մեկի հագուստը, կամ ուրիշի կյանքը քննարկելը ժամանակի անիմաստ կորուստ է, ավելի լավ է ժամանակն անցկացնել մեկ էջ ավելի կարդալով, մեկ ռոմանս ավելի սովորելով, կամ օգտակար որեւէ բան անելով: Ես հիմա էլ եմ նույնն անում՝ իզուր տեղը ժամանակ չեմ վատնում:

- Կան երգիչներ, մշակութային գործիչներ, որոնք երգում են իտալական օպերաներ, կամ զբաղվում են որեւէ արվեստի ճյուղով, բայց պատմություն, արվեստի պատմություն չգիտեն: Նրանք պրոֆեսիոնալ են ամեն ինչ կատարում, բայց արհեստավորի նման, այլ ոչ թե արվեստագետի:

- Կան բնատուր ձայներ` ինչպիսին Լուչիանո Պավարոտտինն է. նա այնպիսի ձայն ուներ, որ էլ հարցեր չէին առաջանում՝ նա գիտեր Իտալիայի պատմությունը, թե ոչ: Դա աստվածատուր շնորհ էր, երբ ինքը երգում էր, ամեն ինչի մասին մոռանում էիր: Նրա կողքին կա ինտելեկտուալ երգիչ Դիտրիխ Ֆիշեր-Դիսկաուն: Նա գերմանացի երգիչ էր, եւ կարծես հանրագիտարան լիներ, ու լավ էր երգում: Նրանց դժվար է համեմատել. մեկն այսպիսին էր, մյուսը` այդպիսին: Նույնը դերասանների դեպքում. օրինակ՝ Մհերը Մկրտչյանը չգիտեմ՝ որքանով գիտեր Կանտին ու Հեգելին, բայց բնությունից դերասան էր: Երբեմն լինում է նաեւ, որ շատ ինտելեկտը խանգարում է, արգելակում է բնատուր ձայնը. երգիչը սկսում է այնքան մտածել, որ չի կարողանում ազատ լինել մտքերից, ազատ երգել:

- Կարմենը դարձել է ճակատագրական կնոջ խորհրդանիշ: Ձեր կարծիքով՝ տղամարդիկ նման կանանց մասի՞ն են երազում, «Կարմենի՞ն» են փնտրում:

- Կարմեն չեմ երգել, որովհետեւ դա իմ ձայնի համար չէ. ես սոպրանո եմ, մեցցո-սոպրանո չեմ: Կարծում եմ՝ տղամարդիկ միշտ իրենց համար մարտահրավերներ են փնտրում: Ես այդպես կասեի, հեշտ ու մատչելին միշտ անհետաքրքիր է, շատ արագ սպառում է իրեն, բայց Կարմենը բնավորությամբ հախուռն, ըմբոստ եւ հակասական էր, եւ դրանով գրավում էր: Իհարկե, ուներ նաեւ արտաքին ձգողական ուժ եւ սեքսուալ էր: Դա էլ է շատ կարեւոր, երեւի նաեւ դրա պատճառով: Հիմա էլ է այդպես. եթե մեր շուրջը նայեք, կնկատեք, որ տղամարդիկ էլի «Կարմենին» են ձգտում, երեւի ինքնահաստատվելու խնդիր է. ուզում են հասնել ուժեղ ու հակասական կնոջը: Այդ կնոջն են ուզում անպայման ունենալ, որպեսզի իրենց էգոն կամ եսը հաստատվի, թերեւս դա է:

- Իսկ կնոջ համար սիրված լինելը միշտ կարեւո՞ր է:

- Ինձ համար՝ չէ: Եթե ընդհանրապես սիրո մասին հարցնեք, կասեմ՝ իրական մի սեր կա, որն անժխտելի է եւ հարցականի տակ դնել չի լինի. դա մայրական սերն է: Տղամարդու հանդեպ սերն, իհարկե, կա, սակայն, եթե իրավունք ունեմ իմ տարիների փորձից ասել, դա հիմնականում քիմիան է մարդկանց մեջ: Դու սիրում ես մարդուն այնքան ժամանակ, քանի դեռ իր հետ քեզ լավ ես զգում: Կան դեպքեր, երբ 20 տարի է անցնում, շարունակում են ասել՝ նրան սիրում եմ: Դա հիմարություն է: Խոսքն անպատասխան սիրո մասին է: Ես դա չեմ կարողանում հասկանալ. շարունակում են սիրել մեկին, ում հետ որեւէ հարաբերություն չեն ունեցել: Ինձ համար դա ժամանակի կորուստ է: Իմ դեպքում այդ հարցերում սկզբից միշտ ուղեղն է աշխատում, հետո՝ սիրտը: Իհարկե, երբ 17 տարեկան ես, սիրահարվում ես ինչպես մյուսները՝ գլուխդ կորցնում ես, բայց առաջին փորձառությունից հետո արդեն գիտես, որ լավ կլինի այդ ցավը չզգաս: Ինձ համար սերն ավելի գիտակցված բան է. դու պետք է իմանաս՝ ում ես սիրում, արդյոք այդ մարդը արժանի է քեզ: Իմ դեպքում այդպես է եղել, ես այլ կերպ չէի կարող, ինձ չէի հարգի:

- Ձեր ամուսինը գերմանացի է եղել, արդյո՞ք համատեղ կյանքի ընթացքում մշակութային տարբերությունները Ձեզ չեն խանգարել:

- Չէ, ազգությունը կապ չունի, մշակութային տարբերությունը` նույնպես: Գիտեք՝ ինչ, եթե մարդիկ հարգանք ունեն միմյանց նկատմամբ, դա չի խանգարի: Եթե նա չհետաքրքրվեր իմ մշակույթով, նշանակում է՝ ինձնով չէր հետաքրքրվում: Կնշանակեր, որ իր հետ ես ոչ մի ընդհանուր բան չէի կարող ունենալ: Բայց նա հետաքրքրվում էր ինձնով, իմ արմատներով՝ որտեղից եմ ծագում, ինչ է ինձ համար Հայաստանը: Հետո նույն ձեւով էլ դու ես նրան սկսում հետաքրքրել, այ, դա է երեւի սերը: Ճանապարհ ես անցնում եւ մի օր հասկանում ես, որ չես ուզում այդ մարդու հետ ծերանալ. դժվար է բացատրել, դա շատ անձնական է, բայց ազգությունը կապ չունի:

- Ինչո՞ւ է «Անուշ» օպերան հիմնականում Հայաստանում բեմադրվում կամ հայերի ջանքերով: Արդյո՞ք պատճառը նրա չափազանց հայկական, իսկ օտարի համար փոքր-ինչ անհասկանալի լինելն է:

- Գիտեք՝ ինչ կասեմ, ամեն ինչ շատ պարզ է. Անուշը չի կարող մրցել համաշխարհային օպերաների հետ, եւ այն բեմադրելու իմաստը դրսում չեն տեսնում: Դա կարող ենք անել մենք, որովհետեւ մեզ է հոգեհարազատ, մեր երաժշտությունն է: Լիբրետոն էլ է եվրոպացիների համար անհասկանալի: Եվրոպացուն չես կարող բացատրել, որ ինչ-որ կոխի պատճառով մարդը մարդուն կարող է սպանել: Կարող ենք, իհարկե, զուգահեռներ անցկացնել «Ռոմեո եւ Ջուլիետի» հետ, բայց մերն ավելի նեղ ֆոլկլորային է: Մի անգամ Դետրոիթում «Անուշ» բեմադրել եմ: Երգիչներից միայն ես էի հայ, մյուսներն ամերիկացիներ էին: Նրանք հայերեն սովորեցին երգել: Այն, իհարկե, բեմադրվեց հայ համայնքի ջանքերով եւ նվիրված էր քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակին: Բայց դա չենք կարող Վագների, Վերդիի, Մոցարտի երաժշտության հետ կողք կողքի դնել: Եթե մենք 600 տարի պետականություն ունենայինք, շատ ավելի մեծ գործեր կունենայինք, վստահ եմ: Խորհրդային շրջանում շատ լավ կոմպոզիտորներ ունեինք` Էդգար Հովհաննիսյան, Ղազարոս Սարյան, Էդվարդ Միրզոյան, Բաբաջանյան, Ավետ Տերտերյան, ով դեռ լիովին բացահայտված էլ չի: Ավետ Տերտերյանը Գերմանիայում ավելի հայտնի է, քան մեզ մոտ. երիտասարդներին հարցրեք, ո՞վ գիտի նրան: Երկու տարի առաջ Ավետ Տերտերյաի 90-ամյակն էր, նույնիսկ անունը չհիշվեց: Ոչ մի բան չարեցին: Մենք հիմա Գլյուկի «Օրփեոս եւ Եվրիդիկե» ներկայացումն ենք բեմադրում մեր օպերային ստուդիայում: Երկու ամիս է՝ չարչարվում էինք արխիվներում, գրադարաններում: Միլանի մեր հայ ընկերնեին էինք խառնել. նրանք գնացին արխիվներ, գրադարաններ եւ անարդյունք: Նույնիսկ համացանցում փորձեցինք գտնել, բայց իզուր: Հետո պարզվեց, որ պարտիտուրան մեր օպերայում կա. այն իր հետ բերել է Սարաջեւը՝ 1924 թվականին: Մարդը եկել էր հերիք չէ, իր հետ բերել էր իր ողջ գրադարանը, մի մասը նվիրել էր Օպերային թատրոնին, մյուսը՝ Կոնսերվատորիային: Հետո եկել է Թամանյանը, եկել է Սարյանը, եւ այդ մարդիկ 5-6 հոգով կարողացել էին այս երկիրը Ցեղասպանությունից 9 տարի հետո ոտքի կանգնեցնել, եւ հիմա մենք այդ ամենը վայելում ենք, կամ ինչ մնացել է դրանից. Թամանյանի ճարտարապետությունը նկատի ունեմ: Հիմա նույնպես ժամանակն է, որ սփյուռքից գան: Ես մեծ ծրագրեր ունեմ, հրաշալի մարդկանց հետ սկսել եմ իրականացնել դրանք: Այս մեծ բեմադրության համար («Օրփեոս եւ Եվրիդիկե» ) խնդրեցի Տիգրան Ձիթողցյանին անել ամբողջ բեմի ձեւավորումը եւ կոստյումները: Փարիզից եկել է նաեւ Վռամ Կարապետյանը, եւ նրանք ինքնամոռաց եւ անվճար աշխատում են: Նրանցից յուրաքանչյուրը ստեղծել է իր միջավայրը: Եվ Ձեր նախորդ հարցերից մեկի պատասխանեմ. այս ձեւով նաեւ կարելի է կրթել. պետք է միջավայր ստեղծել, որ քաշի, ձգի երիտասարդներին, որ նրանք գան այստեղ՝ բան սովորելու: Երբ 20 տարեկան էի, այդ բոլոր գրողների` Էմինի, Շիրազի, Մաթեւոսյանի հետ եմ հանդիպել: Այդ միջավայրում եմ եղել, եւ դա չէր կարող հետք չթողնել: Նկարիչների մասին էլ չեմ խոսում. շատ լավ բարեկամ էի Հենրիկ Սիրավյանի հետ. իրենց արվեստանոցներում էինք լինում հաճախ, ես այդպես էի իմ ժամանակն անցկացնում: Գուցե միտումնավոր այդ միջավայրը վերացրին, կրթությունը որքան հնարավոր է վերացրին, կրթված լինելը դարձավ ամոթ:

8

Հասմիկ Պապյանը

- Որքանո՞վ ենք մենք աշխարհի համար ճանաչելի, եւ արդյո՞ք դա կարեւոր է:

- Կարեւոր է մաս կազմել աշխարհաքաղաքական պրոցեսների: Օրինակ՝ ես Ավստրիայում երկար տարիներ եմ ապրել եւ զգացել եմ, որ ավստրիացիներն ունեն բարդույթ մեծ եղբոր նկատմամբ (Գերմանիա): Նույն ազգն են վերջին հաշվով, բայց ունեն փոքր երկրի բարդույթ, որովհետեւ եթե աշխարհաքաղաքական որոշումներ են ընդունվում, իրենց կարծիքը չեն հարցնում, իրենք Մեծ յոթնյակի մաս չեն կազմում: Լավ կլիներ աշխարհի մաս կազմել, նշանակություն ունենալ: Մենք քայլ առաջ չենք արել, դա է ցավալին:

- Մեր ժողովուրդն ինչո՞վ կարող է հպարտանալ եւ ինչի՞ց ամաչել:

- Հպարտանալը լավ բան չէ, ինչի՞ հպարտանալ: Ձեռքբերումներ վերջին 30 տարում հաստատ չենք ունեցել: Խորհրդային շրջանում, այո, ունեցել ենք: Առաջին արագացուցիչը, Ատոմակայանը, ունեցել ենք լավ գիտնականներ, այսօր՝ չունենք. մենք ենք ու մեր ցավը: Տպավորություն ունեմ, որ խոչընդոտներ ենք ստեղծում, հաղթահարում ենք դրանք, մենք մեր աչքում դառնում ենք հերոս: Օրինակ, գերմանացին մտածում է անելուց առաջ՝ կարող է դա անել, եթե չի կարող, չի էլ փորձում: Բայց չէ, մենք պիտի անենք, փորձենք, հետո հպարտանանք, որ այս ինչ բանը հաղթահարեցինք: Նրանք ավելի առողջ են մտովի եւ ֆիզիկապես: Մեզ դա պակասում է: Մենք մարմնով առողջ չենք. մսի հետ ձուկ ենք ուտում, ձկից հետո՝ հավ, հետո չգիտեմ՝ ինչ, դրա հետ էլ կոնյակ կամ օղի: Դա խայտառակ բան է:

- Ամեն ինչ կապում եք գիտակցության հետ:

- Այո, իհարկե: Ուտելիքի, հյուրասիրության այդ պաշտամունքն ինձ համար անընդունելի է: Այո, մեզ մոտ ամեն ինչ շատ համեղ է, բայց այդ չափի զգացումը չկա: Հպարտանում ենք, որ օտարներին կարողանում ենք մեր լավագույնը ցույց տալ: Անցյալով՝ միջնադարով, կարող ենք հպարտանալ, իսկ ներկա՞ն: Կամ հպարտանում ենք, որ հնագույն ազգ ենք, բայց նայեք՝ ինչ ունենք մենք այսօր, նայեք մեր ճարտարապետությանը, նայեք մեր շենքերի վերնահարկերին, ո՞նց կարելի է այդպես վերաբերվել քո երկրին:

- Ի՞նչն է մեզ խանգարում կայուն եւ բարգավաճ երկիր կառուցել:

- Պետք չէ ընդհանրացնել. եթե որոշումներն ինձնից կախված լինեին, ես այդպես չէի անի, դուք էլ այդպես չէիք անի: Ցավոք, մենք ոչինչ չենք որոշում: Մեր դժբախտությունը նրանում է, որ մենք երբեք չենք ունեցել հայրենապաշտ եւ ազգապաշտ ղեկավարներ: Խորհրդային տարիներին համակարգն արատավոր էր, բայց Քոչինյանը, Զարոբյանը սիրում էին մեր երկիրը, հայ էին: Պետության ղեկավարը պիտի այնպիսի մարդ լինի, որ իր կնոջից, երեխայից շատ սիրի այս երկիրը: Ես հաճախ եմ հարցազրույցներ տալիս, ասում եմ իմ կարծիքը, բայց դա ոչինչ չի փոխում: Խոսում եմ, միշտ եմ խոսել, որովհետեւ մտածել եմ, որ ունեմ այդ առավելությունն ուրիշների հանդեպ: Նրանք կխուսափեն իրենց կարծիքը բաց արտահայտել, ես ոչ մեկից աշխատավարձ չեմ ստանում այստեղ եւ հանգիստ կարող եմ ասել այն, ինչ մտածում եմ իրենց մասին: Այդ հանգամանքն եմ ուզել օգտագործել:

- Երբ Փաշինյանը եկավ իշխանության, Դուք մտածում էիք, որ Հայաստանն այժմ այդպիսի ղեկավա՞ր ունի:

- Չէի կարող պատկերացնել, որ ինձ կարելի էր այդ աստիճանի համոզել, հավատացնել, որ ինքը գալիս է փոխելու: Ոչ թե, որ ես չափազանց խելացի եմ, չէ, դա չէ պատճառը: Ես երկու անգամ Վիեննայից եկել եմ, որ կանգնեմ այդ հրապարակում, այդ օդը շնչեմ, այդ էներգետիկան զգամ, որովհետեւ համակարգչի մոտ արդեն խեղդվում էի, չէի կարողանում նստել: Բայց ո՞վ կմտածեր, որ այս աստիճանի ապաշնորհ կգտնվեն: Այսօր բոլոր պիտակներն իրեն համապատասխանում են: Երբ այսօր թքում են քո վրա, եւ դու դեռ մնում ու ասում ես՝ պիտի գնանք պայծառ ապագա, դու ի՞նչ ես սպասում մեր ազգից: Իմ հույսը միայն հրաշքի վրա է:

8

Հասմիկ Պապյանը

- Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ասացիք, որ Ապրիլյան պատերազմից հետո ոչ մի բանից չեք վախենում, հիմա ի՞նչ վախեր ունեք:

- Անձամբ ինձ համար ոչ մի բանից չեմ վախենում: Վախենում եմ, որ կկորցնենք այս մի կտոր հողը: Եթե կորցնենք, դա ուղղակի վերջը կլինի: Շատ եմ լսել՝ ասում են՝ վա՛յ, գնացինք, փրկվեցինք: Միացյալ Նահանգներում, Ֆրանսիայում, Բրիտանիայում ես այդպիսի հայ չեմ տեսել, որ 100 տոկոսով երջանիկ լինի: Իհարկե, ասում են՝ վա՜յ, ինչ լավ է, ամեն ինչ ունենք՝ տուն, մեքենա, գործ: Գրեթե բոլորն առավոտյան արթնանում են եւ նայում, թե ինչ կա Հայաստանում, որովհետեւ այս մի փոքր երկիրը կա: Եթե այս հողը կորցնենք, վերանալու ենք աշխարհի երեսից: Հա, մի մասը կշարունակի ապրել, հետո՞: Կամ ինձ ասում են՝ ինչու եմ եկել: Ախր, այդ սիրուն շենքերը, այդ ամենը դու չես տանում քեզ հետ տուն: 30 տարի գնացել, եկել եմ այդ շենքերի մոտով, բարեկեցիկ կյանքով եմ ապրել: Կարեւոր է՝ մեջդ ինչ ես զգում, ում հետ ես ապրում, ում ես հանդիպում, ում ես տեսնում: Միեւնույն է` այստեղ կյանք կա, եւ եթե մենք սա կորցնենք, չեմ էլ կարողանում արտաբերել, որովհետեւ լավ գիտեմ՝ դա հնարավոր չի: Շատ բաներ պետք է փոխվեն. ինչ գործ սկսես, պիտի պատասխան տաս, պիտի լավ անես այն, ինչ ձեռնարկել ես: Այստեղ երգչին կանչում են երգելու, երգում է ձրի: Մարդու ոչ ժամանակն է գնահատվում, ոչ՝ աշխատանքը: Կոշիկ նորոգողին ասում եմ՝ որքան պիտի վճարեմ, ասում է՝ ինչ կտաս, ասում եմ՝ ձեր աշխատանքի գինն ասեք ինձ: Այս հարցերը պիտի լուծել: Սրանք կենցաղային հարցեր են, բայց կարեւոր է, որ մարդն իր արժեքն իմանա, հասկանա: Պետք է այնպիսի մարդիկ լինեն, որ այս ամենը հասկանան, որ արդյունք լինի, որ մարդիկ ուզենան ավելի լավ աշխատել: Ափսոսում եմ, որ մենք կին ղեկավար չունենք եւ չենք ունեցել: Կանաց ոնց են, չէ՞, նայում հայ տղամարդիկ: Ինչո՞ւ, սխալ է: Մեր կանայք շատ իմաստուն են: Կանայք են ծնել այս տղաներին, որ զոհվեցին: Կինը մեծ դեր ունի, բայց խելացի կինը:

- Ինչպիսի՞ պատկեր է Հայաստանում 2020 թվականից հետո:

- Այդ բոլոր արհավիրքներից զատ, լավ բաներ էլ կան, դրանց հետեւից եմ փորձում գնալ: Օրինակ՝ գերմանացի հանդիսատեսին ոչ մի բանով չես զարմացնի. նա ամեն ինչ տեսել է, մեր հանդիսատեսն այդ զարմանալու հատկությունը դեռ ունի: Եվրոպական ոչ մի համերգասրահում չկան այդքան խանդավառ, սիրուն երիտասարդներ՝ որքան մեզ մոտ:

- Իսկ համերգային ծրագրով հանդես գալու նպատակ ունե՞ք:

- 37 տարի երգել եմ, ես բեմը չեմ կարոտում: Սիրուն բեմադրություն ենք անում, եւ ես վստահ եմ, որ մենք պիտի դուդուկի կոդավորումից դուրս գանք: Այս տխրությունը էլ չեմ կարողանում տանել: Դրա համար ընտրեցի հենց այս ստեղծագործությունը, որովհետեւ այն կարճ է՝ մեկուկես ժամ: Շատ լուսավոր, բարոկկո ոճի օպերա է, եւ վերջում սերը հաղթում է: Օպերաները միշտ դժբախտ ավարտ են ունենում, անպայման հերոսուհին հիմնականում մահանում է, բայց այստեղ այլ է («Օրփեոս եւ Եվրիդիկե»): Մեր ժողովրդին հիմա մի այդպիսի գեղեցիկ, հանգիստ ու լուսավոր բան է պետք, ինչպես նաեւ Տիգրան Ձիթողցյանի էսթետիկան: Պրեմիերան հունիսի 12-ին է: Այստեղ-այնտեղից գումար եմ փնտրում, որ բեմի ձեւավորումը` այն, ինչ Տիգրանն ու Վռամն են մտածել, եւ որը բավական թանկ արժե, կյանքի կոչենք: Ուզում եմ մի քայլ առաջ գնանք, որ Հայաստանում էլ լինեն այդ լուսավոր բաները, որ մարդիկ գան եւ զարմանան, որ այդպիսի լուծումներ կան, որ անպայման չի թավշյա կոստյումով անշարժ կանգնած երգեն: Իմ նպատակն է, որ սփյուռքից արվեստագետներ գան, այլ ոչ թե փող ուղարկեն, որ մարդիկ գնան սրճարաններում նստեն: Ամեն մեկս, եթե այս երկրում մի քար դնենք, ամեն ինչ կստացվի: Կարող էի մնալ դրսում, դաս կտայի, կճամփորդեի, բայց այստեղ գործ կա անելու: Սփյուռքի ներդրումն էլ պիտի լինի:

8

Հասմիկ Պապյանը

- Երազանքներ ունե՞ք:

- Ես երազող չեմ, շատ կոնկրետ խնդիրներ եմ դնում եւ անում: Երազանքներին չեմ տրվում: Միայն մի անանձնական երազանք ունեմ՝ միացյալ եւ երջանիկ Հայաստան: Կուզեի՝ պատերազմ չլիներ, այդ երեխեքը չզոհվեին: Եվ ի վերջո, նորմալ կառավարություն գար: Մեղք է այս ժողովուրդը: Բարեկեցիկ Հայաստանի մասին է երազանքս: Դառն է իրականությունը, բայց չեմ տրվում մռայլ մտքերին: Նաեւ մասնագիտության բերումով ինքս ինձ միշտ ստիպված էի հավաքել, վերահսկել: Չէի կարող լացել, որովհետեւ ենթագիտակցորեն ինքս ինձ արգելել էի, որովհետեւ գիտեի, որ երգելու եմ: Արցունքներն աչքերիդ կարող ես նվագել, բայց երգել` ոչ: Այդ օրերին լուրեր չէի լսում, հեռախոսին չէի պատասխանում, կարող է վատ լուր լիներ: Կարող ենք լավը մտածել, երազել, բայց նաեւ պիտի քայլ անենք:

Զրուցեց Լենա Գեւորգյանը/Bravo.am/
Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի/Bravo.am/