«Աղքատ թատրոնը սպառել է իրեն». Վարդան Մկրտչյան

Ժամանակակից թատրոնն այլեւս առաջվանը լինել չի կարող՝ այն պետք է լինի ճկուն ու փոփոխական, բայց պահպանի գլխավորը՝ միտքը: Գաբրիել Սունդուկյանի անվան թատրոնի տնօրեն Վարդան Մկրտչյանի հետ զրուցել ենք հայրենիքից, թատրոնից ու մեր անելիքներից: Այս թեմաները շարունակում են մնալ արդիական, քանի դեռ ճիշտ ձեւակերպումներ ու պատասխաններ չեն ստացել:

- Որո՞նք են թատրոնի գործառույթները՝ հետաքրքիր ժամանց ապահովել, մեկ ուրիշ աշխարհ տեղափոխել, թե մարդկությանն անհանգստացնող խնդիրները ներկայացնել:

- Թատրոնն ամեն ինչ է՝ ե՛ւ մեկն է, ե՛ւ մյուսը: Այս տեսակ հարցերի շուրջ մտածելիս գնում եմ դեպի իր արմատները: Ինչպե՞ս է ստեղծվել, նպատակը ո՞րն է եղել: Երբ Հին Հունաստանում ստեղծվել է պրոֆեսիոնալ թատերական համակարգ, այն դարձել է մտքի, առաջադիմության մրցության հրապարակ: Մրցել են տարբեր քաղաքներ, հեղինակներ՝ իրենց խոսքով, նյութով: Որեւէ հասարակության եւ երկրի համար լավ թատրոն ունենալ՝ նշանակում է լինել մրցակցային: Այն մտածելակերպ է ներկայացնում, քո միտքն է ձեւակերպում: Պատահական չէ, որ երկրի թատրոնից կարող ենք հասկանալ, թե այդ երկիրն ինչ մշակութային կյանք ունի:

15

- Մի՞թե ներկայացումն առաջին հերթին ռեժիսորի աշխարհայացքի եւ նախընտրության արդյունք չէ: Այդ պարագայում ինչպե՞ս կարող է թատրոնն իր ներկայացումներով երկրի մասին պատմել:

- Վաղուց արդեն թատրոնը միայն ռեժիսորի, դերասանի կամ ինչ-որ մեկի համար չէ: Թատրոնը մի շարք մարդկանց, մասնագիտությունների, տաղանդների հանրագումարի դրսեւորում է: Որովհետեւ նայելով որեւէ երկրի առաջին թատրոնին, այն թատրոնին, որ ներկայացնում է տվյալ երկիրը, իր տեխնիկական եւ սպասարկման որակներին, կարող ես այդ երկրի մասին որոշակի պատկերացում կազմել:

- Դա զգալու եւ հասկանալու համար պետք է ոլորտի մասին որոշակի գաղափար ունենալ: Սովորական հանդիսատեսին դժվար թե հաջողվի երկրի մասին կարծիք կազմել թատրոնի միջոցով:

- Բնականաբար: Երբ իմ աշակերտներին ուզում եմ բացատրել՝ ինչ է թատրոնը, դա չեմ անում խոսքով, ուղղակի իրենց հետ քայլում եմ թատրոնում: Երբ վարագույրը ներկայացման օրը բացվում է հանդիսատեսի համար, միայն մի փոքր տարածություն է տեսանելի: Վարագույրից ու կուլիսներից այն կողմ մեծ աշխարհ կա՝ բազմաթիվ մարդկանցով, որոնց շնորհիվ ստեղծվում է վերջնարդյունքը՝ ներկայացումը: Դա մի աշխարհ է, որի մեջ պետք է մտնես՝ այն հասկանալու համար: Կարո՞ղ ես որեւէ երկրի մասին լիարժեք պատկերացում կազմել առանց այնտեղ ապրելու, երեւի թե՝ ոչ: Հայաստանի մասին կարո՞ղ ես պատկերացում կազմել՝ այցելելով միայն զբոսաշրջային վայրեր: Պետք է շրջես, տեսնես չերեւացող շերտը, որ զգաս երկրի հոտը, նրա իրական տարածությունը, այնտեղի մարդկանց զգաս: Եթե քեզ մեքենայով ասֆալտած ճանապարհով տարան այս կամ այն վայրը, երբեք չես կարող երկրի հոտը՝ ուրցի հոտը զգալ:

- Ներկայացումների պակաս հիմա կարծես չի նկատվում, բայց անհատներ, ինչպիսիք էին Սոս Սարգսյանը, Հրաչյա Ներսիսյանը, գրեթե չկան: Ո՞րն է պատճառը:  

- Հիմա այլ ժամանակներ են: Համացանցը եւ կյանքի այժմյան արագ տեմպն այնքան են կերել մեզ, որ կարծես այդ տեսակ անհատների ժամանակն անցել է: Թատրոնի նվիրյալներ միանշանակ հիմա էլ կան, բայց մարդիկ ճանաչում են նրանց, ովքեր ավելի շատ են էկրաններին եւ սոցցանցերում: Միայն Հայաստանում չէ այդպես:

15

- Վերջին տարիներին Հայաստանում այնպիսի իրադարձություններ եղան, որոնք երկրի հունը փոխեցին: Պե՞տք է մայր թատրոնն արձագանքի այդ իրադարձություններին, մտահոգություններին ու հարցերին, որոնք հիմա արդիական են:

- Իմ խորին համոզմամբ՝ պարտադիր չէ, որ արվեստը պատասխաններ տա: Արվեստը կարող է հարցեր առաջացնել: Մեր թատրոնի խաղացանկում ոչ միայն շատ հարցերի պատասխաններ, այլեւ հարցադրումներ կգտնեք: Հանրային տրամադրություններին միանգամից արձագանքելը դասական թատրոնի պարտավորությունը չէ: Այն ավելի շուտ կարող է զգալ եկող ալիքները, իսկ արձագանքել ներկա ալիքներին ավելի շատ դոկումենտալ եւ ստենդափ թատրոններին է հատուկ: Նրանք շատ արագ կարող են արձագանքել:

- Խնդիրներ ու հարցեր կան, որ մարդիկ ուզում են շոշափել նույնիսկ ենթագիտակցորեն, միջավայր են փնտրում, որտեղ այդ հարցերի շուրջ է ամեն ինչ պտտվում:

- 2016-2017 թվականներին բեմադրեցինք «Արծվաբույն» ներկայացումը: Այն Արցախյան առաջին պատերազմի մասին է՝ շատ հուզիչ եւ էմոցիոնալ: 2020-ին մի պահ չէինք կարողանում խաղալ այդ ներկայացումը: Պատճառը մեր տրամադրությունն էր, երկրի վիճակը: Պատերազմը կարծես մեր բեմադրած ներկայացման շարունակությունը լիներ:

Հետաքրքիր մի գործ բեմադրեցինք քովիդի ժամանակ` «Դեկամերոնը»: Դեպքերը տեղի են ունենում համաճարակի ընթացքում: Մեր բեմադրիչը շեշտել է այն հանգամանքը, որ այս ամենը պատահական չէ, եւ իրավիճակից պետք է մաքրված դուրս գալ: Այս ախտը եկել էր՝ առաջին հերթին մեր մտքերը մաքրելու: Քանի որ հակահամաճարակային որոշակի կանոններ պետք է պահեինք, հասկացանք, որ միակ տարբերակը դրսում խաղալն է: Այն շատ համահունչ էր այդ ժամանակների հետ: Եվրոպայում էլ խաղացինք, եւ շատ մեծ ընդունելություն գտավ:

15

- Հիմա ի՞նչ նորարարություններ կան, ի՞նչ միտումներ են նկատելի 21-րդ դարի թատրոնում:

- Պլաստիկայի լեզուն է աստիճանաբար շատանում: Նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառումը, որ շարունակում է ահռելի տեմպով ներդրվել այս ոլորտում: Այս ամենից այլեւս խուսափել չես կարող: Մարդիկ ավելի նախընտրում են այդ ճանապարհը, քան դասական, խոսքային մեծ շերտեր ունեցող ներկայացումները: Ավելի կարճ ժամանակ են ուզում անցկացնել թատրոնում: Կարծես թատրոնին հասանելիք ժամանակն էլ է կրճատվել:  

- Ընդունելի՞ են այդ փոփոխությունները Ձեզ համար: Արդյո՞ք Սունդուկյանի անվան թատրոնն օգտվել է այդ հնարավորություններից:

- 2017-ին բեմադրեցինք «Սառցե սիրտը» եւ մանկական ներկայացումների մասին պատկերացումը փոխեցինք: Որովհետեւ մեզնում մտածում են, որ մանկական ներկայացումները պետք է արվեն ավելի քիչ միջոցներով, առավելապես տոնածառային ներկայացումներ լինեն: Մենք այդ կարծրատիպը լրիվ կոտրեցինք: Հետաքրքիր, դինամիկ մուլտֆիլմեր դիտող երեխաներին չենք կարող հնաոճ ներկայացմամբ գրավել. բեմում մի թախտ դնել, կարպետ կախել, կուժ դնել ու ասել՝ դե, նայիր: Իրենք չեն նայի եւ չեն լսի: Այդ պատճառով էլ արեցինք շքեղ ներկայացում՝ դինամիկ, երաժշտական, պարային, գունավոր: Ահռելի ծախս արեցինք, բայց ներկայացումը մի քանի անգամ գերազանցեց իր ծախսերը: Այսօրվա մարդն ուզում է տեսնել շքեղություն, հետաքրքիր լուծումներ, արագություն: Կարծում եմ՝ աղքատ թատրոնը սպառել է իրեն:

- Ի՞նչ պետք է տա թատրոնն առաջին հերթին՝ մի՞տք, թե՞ զգացմունք:

- Արվեստագետը պատմում է իր անհանգստության, հիացմունքի, մտորումների մասին եւ պատմում է իր ձեւով: Եթե կարողանում է ձեզ վարակել, հասնել ձեր սրտին, մտքին, ուրեմն իր գործառույթներում հաջողել է:

15

- Գործում ինչո՞վ եք առաջնորդվում առաջին հերթին` մտքո՞վ, սառը դատողությա՞մբ ու հաշվարկով, թե՞ նաեւ կանխազգացումով:

- Նյութի ընտրությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե այն որքանով է խոսում իմ հոգու հետ: Վերջերս աշակերտներիս հետ բեմադրեցինք Սարոյանի «Վարսավիրը, որի քեռու գլուխը կրծեց կրկեսի վագրը» պատմվածքը: Հատկապես հիմա՝ այս մարդկային կորուստների, մարդու ոչ կարեւոր լինելու պարագայում, պատմվածքը ներկայացնելու այլ շերտեր բացվեցին: Սարոյանը սա շատ վաղուց է գրել, բայց այսօրվա իրավիճակն այն մեկնաբանելու նոր կայծ տվեց: Իր հերոսը երազում է աշխարհի մեծ քաղաքների մասին, երազում է, որ պատերազմ չլինի: Մենք էլ անցանք դրա միջով եւ գուցե դեռ անցնում ենք:

- Ինչպիսի՞ն եք Դուք պատերազմից հետո:

- Շատ կարեւոր թրթիռ, փայլ, էներգիա տարավ իր հետ: Ցավ եմ ապրում, բայց չեմ ուզում ընկճվել: Ես՝ որպես հայ մարդ, դեռ չեմ կարողանում մարսել այն, ինչ տեղի ունեցավ մեզ հետ: Երկար ժամանակ ընտանեկան խնջույքներ չենք ունեցել, ոչ էլ կարողացել ենք մասնակցել նման միջոցառումների: Կնոջս ասում էի՝ թեւերս չեն բացվում: Այսպիսի զգացողություն երբեք չեմ ունեցել:

- Շատերիս պետք է մի քանի փաստ, մի քանի գործ, որն անելիս ազգովի հաջողել ենք: Ձեզ մեր երկրի վաղվա օրվան հավատալու համար հիմքեր պետք չե՞ն:

- Ինձ հուսադրում են իմ աշակերտները: Մենք հիմա իրականացնում ենք Սունդուկյանի անվան թատրոնի «Դասարան+դասական» կրթական ծրագիրը: Այդ շարժիչ ուժն ինձ համար այս դպրոցական երեխաներն են: Դու հաղորդակցվում ես նրանց հետ, հարցեր տալիս, աշխատում ես եւ հասկանում, որ հրաշալի սերունդ ունենք եւ իրավունք չունենք հանձնվել, որովհետեւ իրենք կան:

- Մեր ժողովուրդն ինքնաճանաչողության խնդիր ունի՞:

- Ինքներս մեզ ավելի պարզ աչքով նայելու բարդույթ ունենք: Սա անժխտելի է: Մենք հայելու մեջ մեզ չենք նայում, վախենում ենք: Որ ուշադիր նայեք հայկական խնջույքներին, շատ հստակ կերեւա՝ ինչպիսին ենք ուզում մեզ տեսնել: Այդ պատկերն առանձնապես գեղեցիկ չէ, ոչ էլ առանձնապես ինքնատիպ է ու բնական:

- Թշնամին շարունակում է պատերազմել մեզ հետ` ոչնչացնելով, յուրացնելով մեր մշակութային արժեքները: Նրանք այդ աշխատանքը տանում են հետեւողականորեն: Մենք ինչպե՞ս պետք է պայքարենք այդ կեղծարարության դեմ:

- Պատմությունը չես կարող ջնջել: ԱՄՆ Կանզասի համալսարանում մեր խմբի, որում կային հայեր, ադրբեջանցիներ եւ նախկին ԽՍՀՄ քաղաքացիներ, ուղեկցողը ցույց տվեց իրենց գրադարանի ամենահին քարտեզն ու ասաց, որ միայն հայերը կարող են ուրախությամբ նայել այդ քարտեզին, որովհետեւ միայն նրանք կան այնտեղ: Վերջում մի ադրբեջանի ուշադիր ու երկար նայում էր քարտեզին. այդպես էլ իր երկիրը չգտավ: Իրենց կեղծարարությանը հավատացող չկա, միայն իրենց ուժին հավատացող կա:

15

- Ձեր կարծիքով՝ արդարություն կա՞: Եվ արդյո՞ք արդարության փնտրտուքը պարզամտություն չէ:

- Կա վերերկրային, վերկենցաղային արդարություն: Հավատում եմ հավասարակշռության, ներդաշնակության տեսությանը: Իսկ ավելի շոշափելի՝ կենցաղային մակարդակում, չեմ կարծում, որ այն կա: Կան փոքր արդարություններ եւ փոքր անարդարություններ: Ցավոք, անարդարությունն ավելի շատ է, ավելի գերակշռող: Բայց ես հավատում եմ տիեզերական հավասարակշռությանը. ինչպիսի էներգիա տաս, այն որեւէ կերպ քեզ հետ կվերադառնա:

- Սիրո մասին լավագույն պիեսը ո՞րն է:

- Իմ պատկերացմամբ՝ սիրո մասին լավագույն պիեսը դեռ չի գրվել: Բայց թույլ տվեք ասել, որ ես դա ապրում եմ: Դա շատ փակ կյանք է, իմ կյանքն է` իմ նեղ, փոքր ընտանիքում:

Զրուցեց Լենա Գեւորգյանը
Լուսանկարները՝ Էլեն Գասպարյանի
BRAVO.am