Պետո Պողոսյան. Պատերազմից հետո կատարվող ամեն բան կարծես էլ իրական չէ

Ջրանկարիչ Պետո Պողոսյանը յուրահատուկ հայացք ունի աշխարհին ու շուրջը կատարվող իրադարձություններին, որոնք այդքան տարբերվող կերպով արտահայտում է իր աշխատանքներում: Նախ BRAVO.am-ի համար նրա հետ շրջել ենք Երեւանով ու գտել այն վայրերը, որտեղից ոգեշնչված նկարել է իր գործերը, ապա Կոնսերվատորիայի այգում զրուցել իր մանկության եւ Գյումրիի, ամեն քաղաքի արեւի ու բույրի մասին, ջրաներկի բարդության, հեւիհեւ փոփոխվող մայրաքաղաքի ու սեփական ձեռագրի մասին:

-Ինչպե՞ս կներկայանաք մարդկանց, որոնք առաջին անգամ են իմանում Ձեր մասին, ու արդեն վաղեմի ծանոթներին ի՞նչ կասեք:

-Բարեւ ձեզ, ես նկարիչ, ակվարելիստ եմ։ Ճանաչողների համար Պետոն եմ, որը քաղաքանկարներ է անում, փորձում իր ժամանակը վերլուծել, հասկանալ, որտեղ ենք ապրում, ինչ անում եւ ինչ է կատարվում։ Այդ ամենը վերծանում եմ ու ջրաներկի միջոցով հանձնում թղթին: Կարծում եմ՝ իմ առաքելությումը հենց դա է։

27

-Իսկ Դուք Պետրո՞ս եք, որը դարձել է Պետո՞:

-Անձնագրով Պետիկ եմ՝ պապիկիս անունն է։ Իրականում նա Աշոտ էր, բայց ծանր ճանապարհ է անցել՝ չլինելով հարմարվող մարդ, իր գաղափարների համար երկար տարիներ խորհրդային բանտում է անցկացրել, հենց այնտեղ էլ նրան սկսել են Պետիկ անվանել: Պետրոս եբրայերեն քար է նշանակում, այդ տարբերակն իմ սրտով է:  

- Նախապե՞ս եք պլանավորում` ինչ եք նկարելու, թե՞ ինքնաբերաբար է ստացվում:

- Բնականաբար, նախապես պլանավորում եմ, բայց նաեւ պահն է ամեն ինչ որոշում: Ջրաներկը ինքն իրենով թանկ, բարդ ու ամեն իմաստով հետաքրքիր նյութ է։ Նրա հետ աշխատելիս` միջադեպերն անխուսափելի են, կարեւոր է, որ դրանք քեզ ուրախացնեն, ոչ թե նյարդայնացնեն եւ տեմպից գցեն։

-Իսկ ի՞նչ միջադեպեր կարող են պատահել ու որքանո՞վ է կամակոր նյութը:  

- Կարող են լինել ինչպես տեխնիկական, այնպես էլ իրավիճակային միջադեպեր։ Որքան էլ չենթարկվող է, բայց կարելի է նրան հնազանդեցնել, իհարկե, իր անհնազանդության սահմաններում (ծիծաղում է,-հեղ.) ։ Այդպիսին լինելու արդյունքում կետեր ու հետքեր է թողնում, որոնք առաջին հայացքից կարող են ոչ այնքան լավ անակնկալներ թվալ, բայց հետո հասկանում ես, որ այդպես ավելի հետաքրքիր է: Ժամանակի ընթացքում նույն բնավորությունն ես ձեռք բերում, ինչ որ ջուրը՝ ներկով։ Դուր է գալիս, որ աշխատելիս հանպատրաստից բաներ ես մտածում ու անում: Քանի որ ջուրը կարող է արագ չորանալ, պետք է միանգամից գործես, բայց դրա հետ մեկտեղ էլ դանդաղ շտապես, որ առաջին շերտը չփչանա: Համն ու հոտը հակադրությունների մեջ է, հենց զգուշավորությունն ու համարձակությունն են որոշիչ դառնում:   

- Իսկ ինչպիսի՞ն է եղել Ձեր՝ իրար հասկանալու ու լեզու գտնելու ընթացքը:

- Նկարչությունն ընտրել էլ անսպասելի է եղել: Գյումրիում մեծացող ու ձյուդոյով զբաղվող երեխա էի, որը բավական հաջողություններ ուներ: Ու հանկարծ ամեն ինչ երկրորդ պլան մղվեց՝ շատրվանում լողալ, մի կռիվ անել, հեծանիվով տղաների հետ որեւէ տեղ գնալ, մի բան գողանալ, երբ իմ կյանքում հայտնվեց նկարչությունը: Խոհանոցի սեղանի շուրջ էի, լույսն էլ՝ անջատած, երբ շատ հետաքրքիր դեմքով նստած էր տատիկիս մորաքույրը՝ Թամարը։ Վարդգես Սուրենյանցը ջրաներկով Արեւմտյան Հայաստանից Եղեռնը վերապրած մարդկանց էր նկարում՝ Վասպուրականից մինչեւ Մոկքի զգեստներով, այդպիսի դեմքով էր նաեւ Թամար տատիկը։ Պահը զգացի, ածուխով կամ մատիտով այնքան լավ գծանկար արեցի, ինքս էլ ինձ վրա զարմացա եւ հիացա:

27

- Մինչ այդ որեւէ բան չէի՞ք նկարել ու ի՞նչ եք կարծում՝ որտեղից էր այդ ձիրքը։

- Բացարձակ չէի նկարել։ Պապան՝ Ալիկը, որը մասնակցել է բոլոր պատերազմներին, Աֆղանստանում հատուկ ջոկատային էր ու շատ լավ ֆիզիկոս, այդ ժամանակ գծում էր Արցախում ազատագրման տարբեր քարտեզներ։ Հիշում եմ՝ շատ վարժ ձեռք ուներ, աշխատում էր առանց քանոնի եւ հմտորեն փոխում գծերը, զուտ ֆիզիոլոգիապես այդ ձեռքը նրանից է անցել։ Երբ հասկացա, որ բավական լավ եմ նկարում, սկսեցի ջրաներկով աշխատել, որովհետեւ հասանելի էր ու բոլորիս տանը կար: Նաեւ պատահաբար ձեռքս էր ընկել Վան Գոգի գիրքը, շատ վատ վերատպության արդյունքում ինձ թվաց, որ գործերը ջրաներկով են արված։ Թափանցիկ ու վատ թղթերի վրա ինքս էլ փորձեցի, եւ ավելի լավ երեւաց, քան այն թանկարժեք թղթերի, որոնցով հիմա եմ աշխատում: Մտածեցի՝ վերջ, հանճարեղ բան եմ հայտնագործել եւ ինձ պես նկարիչ էլ չկա: Կարեւորն ինքնավստահ նկարում էի, հետո հասկացա, որ ջրաներկը շատ բարդ նյութ է:

Նկարչական դպրոցում Աղունիկ Բերդիկյանի մոտ էի սովորում, երբ ինձ հանդիպեց քանդակագործ Զավեն Կոշտոյանը: Երկուսն էլ երկրաշարժի արդյունքում կորցրել էին իրենց ընտանիքներն ու միմյանց գտել։ Կոշտոյանը միանգամից խոստովանեց, որ արտակարգ ձեռք ունեմ եւ տարավ քանդակելու: Վարժվեցի ու սկսեցի կտրուկ ծեփել, ծավալ զգալ, քանդակ անել։ Երբ իր մոտ կուրսում տեղ չհատկացվեց, զայրացա ու դիմեցի ԵՊՀ: Տեղում ծանոթացա Գրիգոր Խանջյանի թոռան՝ Գրիգորի հետ, որն իմ շատ մոտ ընկերն է: Նրանք ինձ միջնորդեցին Երեւանի գեղարվեստի ակադեմիա: Զուգահեռ շարունակեցի նկարել, մասնագիտական համայնքի հետ շատ մտերիմ շփվել, սովորել եւ ուղն ու ծուծով զգալ քաղաքային կյանքը։ Ջրաներկով աշխատելիս քանդակ եւ գծանկար անելը շատ օգնեց, որովհետեւ պետք է միանգամից կարողանալ զգալ կոմպոզիցիան եւ տոնը։

- Ինչպիսի՞ն է եղել Ձեր մանկության Գյումրին, քաղաքի մռայլ շրջանից եւ երկրաշարժից ի՞նչ եք հիշում:

- Իմ մանկությունը լուսավոր է եղել, որովհետեւ հենց առաջին օրը մեզ էլ շատերի պես բերեցին Երեւան, ավերածություններն ու աղետը չեմ տեսել։ Հիշում եմ մեր փլված մանկապարտեզը, որի աստիճանները մնացել էին եւ դրանց միջոցով հեշտությամբ սղալով դուրս եկանք՝ ծուխ ու դուման էր: Երեւանում ապրել ենք Կազիրյոկի շենքում, տատիկս ԵՊՀ-ում էր դասավանդում, երեւանյան երջանիկ մանկություն եմ ունեցել, երկու տարի անց վերադարձել ենք Գյումրի, որովհետեւ ծնողներս չէին ուզում լքել իրենց քաղաքը։ Վառարանով տնակային դպրոց էր, բայց էլի երջանիկ շրջան, մարդիկ մեկը մեկով էին տաքանում եւ ուրախանում։ Բացասական ոչ մի դրվագ չեմ հիշում, բայց հետո սկսվեց պատերազմը... Համալսարանում մտքերս բավական հավաքված էին ու արդեն գիտեի, թե ինչով եմ ուզում զբաղվել՝ քաղաքանկարով:

- Այսինքն նախապես Ձեր մտքում եւ պատկերացումներում ունեի՞ք, թե որ ոճով եք ստեղծագործելու։

- Գիտեի, որ պետք է քաղաքի հոտի եւ գույնի համադրությունը լինի։ Դե, Գյումրին շատ լուրջ քաղաքային կուլտուրա ունի, Երեւանը նույնպես իր միջավայրն ուներ եւ ունի, հուսամ կլինի էլ՝ մինչեւ վերջ չեն կարողանա այն փչացնել (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Քաղաքային միջավայրի ու մշակույթի կղզյակները հիմա էլ մնում են, պարտադիր չէ, որ վայրեր լինեն՝ դրանք նաեւ մարդիկ են, հանդիպումներ, անցումներ, ուրախ կամ տխուր միջադեպեր եւ հիշողություններ։ Դրանք այն լարման կետերն են, որտեղ զգացողություններ ու շարժ կա։ Երբ սկսում ես տարածքի հետ աշխատել, քեզ համար պարզապես քանդակ, փողոց կամ ծառ չեն, այլ դրանց հետ կապված հիշողություններ, երբ այդ ամենը լուսանցքից դուրս են թողնում, չես կարողանում զգացածդ ցույց տալ, եւ քաղաքային միջավայրը խաթարվում է։   

-Ի՞նչ եք նկատում, ինչպե՞ս է փոխվում Երեւանն ու ո՞ր ուղղությամբ գնում։

-Շատ-շատ անկանոն է փոխվում։ Համատարած քաղքենիություն ու անկանոն տգեղություն է տիրում, իբր տնտեսությունը զարգացնելու համար հեւիհեւ կառույցներ են ավելացնում։ Քաղաքի դեմքը բացարձակ կորել է եւ Թամանյանի Երեւանից բան չի մնացել, բայց գոնե կան հատվածներ, որ փոխզիջման արդյունքում պահպանվել են։ Դրանք պարտավոր ենք պահել, որովհետեւ մի օր կարթնանաք ու կտեսնենք, որ պարզապես դարձել են մեզ ոչինչ չասող վայրեր, ինչպիսին է ինձ համար Փարիզի ծայրամասի Դեֆանս թաղամասը։ Մեծ քաղաքներում հսկայական տարածքներ կան եւ կարող են իրենց թույլ տալ մի քանի կիլոմետրն աղտոտել, բայց փոխարենը կենտրոնում ամեն շենք հստակ պահպանվում է եւ պատժի մեխանիզմներ կան։ Թեեւ մեզ մոտ հիմա փորձում են ցուցանակները հանել, բայց «Պլանի գլխով» քայլելու դեպքում կտեսնենք՝ որքան կցակառույցներ ու ավելացված պատշգամբներ կան, բա դրանք ե՞րբ ու ինչպե՞ս են դուրս բերելու։ Չեմ հաշտվում այդ ամենի հետ, բայց արդյոք կտրուկ վիրահատական լուծումներ կանե՞ն, չգիտեմ։ Ինքս դրանց դեմ կարող եմ պայքարել իմ ձեւով՝ քաղաքապատկերներ անելով։   

27

-Չե՞ք մտածել անել մի շարք, թե Ձեր պատկերացմամբ ինչպիսին պիտի լինի Երեւանը:

- Դե, հենց այդ սկզբունքով էլ շարքերն արդեն ստեղծվում են, միայն իմ պատկերացմամբ (ծիծաղում է,-հեղ.)։ 1990-2000-ականների անցումային Երեւանի պատկերն արդեն մաքրված է։ Միշտ էլ փորձեր են արվելու քաղաքը ուշքի եւ խելքի բերելու, բայց դրանք մասշտաբայնությամբ այնքան չնչին են այն այլանդակության համեմատ, որը կատարվում է։

- Ձեր գործերից մեկն անվանել ենք «Գյումրվա արեւ», ինչպիսի՞ն է այն ու արդյո՞ք ամեն վայրի արեւն ուրիշ է:

- Հաստատ մեր ամեն մի բնակավայրի արեւը տարբեր է, քանի որ պատերի ու ծառերի վրա ընկած տոնն է ուրիշ։ Դրա համար էլ այլ կերպ է արտացոլվում գյումրվա գորշ, շագանակագույն, դեղնավուն, մոխրագույն քարով պատված շենքից։ Երեւանյան արեւը լրիվ այլ տոնայնություն ունի՝ ավելի վարդագույն է, հետաքրքիր ու շատ տարբեր։ Մեղրիի արեւն, օրինակ, կարմիր է։

- Ուզում էի առավելապես էմոցիոնալ առումով նշեք, թե ինչով են առանձնանում Ձեզ համար։

- Բոլոր տեղերում էլ այն ինձ ջերմացնում է, երկու քաղաքներն էլ անչափ հարազատ են ու նրանց միջեւ տարբերություն չեմ դնում։ Արդեն հարազատ է դարձել նաեւ Կապանը, թեեւ շատ հաճախ չեմ լինում, բայց առիթը բաց չեմ թողնում այնտեղ գնալու համար։ Սովետական մոդեռնիզմով է արված, քառակուսի թվացող շենքերը ճիշտ են դասավորված եւ այնտեղ քաղաքային մշակույթ կա։ Շատ հետաքրքիր են աշխատում ոչ միայն աստվածային Խուստուփի, այլեւ շրջակա բոլոր բլուրների հետ։ Գեղեցիկ քաղաք է ու բառիս բուն իմաստով այնտեղ քայլելիս ու աշխատելիս բավականություն եմ ստանում, ինչը շատ անգամ Գյումրիում ու Երեւանում չի լինում, քանի որ նոր  շինությունների պատճառով նյարդայնանում եմ։

- Բա հոտերից ի՞նչ կասեք․ ամեն քաղաք նաեւ իր բույրն ունի, չէ՞։

-Գյումրիինը միշտ մանկության շատ հաճելի ցուրտ քամու հոտն է, Երեւանում՝ Թումանյանից դեպի Օպերա թեքվելիս էլի մանկական հիշողություններից մնացած հաճելի տապի հոտն է, թեեւ ձմռանն այնտեղ ցուրտ է, բայց կապ չունի։ Դեպի Մեղրի ճանապարհին աննորմալ ու հաճելի ծաղիկների հոտ կա, սարերի անցումներով քամիների բերած այդ բույրը խելագարեցնում է։ Այդ ամենը կարծես թե ստացվում է նաեւ ներմուծել նկարների մեջ՝ հոտը դարձնելով երանգ, եւ գուցե մի հատվածում մարդիկ զգում են այն։

-Իսկ առհասարակ ի՞նչ է կատարվում Ձեզ հետ նկարելիս, տարածական ո՞ր հարթության մեջ եք հայտնվում։

-Ես էլ եմ մտածել այս հարցի շուրջ․ գործի մեջ պարզապես վերանում եմ, անգամ ծխելն եմ մոռանում, ինչից կտրվելը շատ դժվար է ինձ համար։ Ընդհատումներով եմ աշխատում՝ հնարավոր է երկու ժամ անընդմեջ նկարեմ, ինչն այնքան էլ հեշտ չէ։ Բոլոր աշխատողների պես օրվա մեջ փորձում եմ գոնե 6-8 ժամ նկարել, թեեւ միշտ էլ պրոցեսի մեջ եմ՝ հայացքով կադր եմ անում, պատկերացնում, մշակում։ Իսկ նկարը ստեղծելը բավականաչափ աշխատատար է, ջանքեր ու համբերություն է պահանջում։ Չես կարող մուսային սպասել, պիտի պարզապես սկսես ու նա ինքն իրեն կհայտնվի։

- Ձեր ընտրած ոճը՝ քաղաքանկարը, որքանո՞վ է տարածված Հայաստանում ու աշխարհում ինչպիսի՞ն է պահանջարկը:

- Աշխարհում ամենատարբեր ընկալումներն ունի, մեծամտություն չթվա, բայց հայկական միջավայրում ես եմ այն ներդրել։ Սկզբում մարդիկ բավական թերահավատորեն էին ընկալում եւ ասում. «Այս ի՞նչ ժամանակակից քաղաք է, բա ո՞ւր է դասականը», բայց սիրեցին իմ արածը, ինչը մեր ռիթմին, միաժամանակ տգեղ եւ սիրուն կետերի հետ համընկնում էր։ Սիրելի ամերիկացի նկարիչ ունեմ՝ Էդրյու Վայեֆ, որն աշխատում է մոգական ռեալիզմի ոճում, երեւի այդպիսի մի բան էլ ես եմ անում (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Հաստատ իմ ստեղծածը ֆոտոռեալիզմ չէ, քանի որ շատ եմ փոփոխում եւ ինձ հարմար դարձնում անկյունը, տոնայնությունը, ասելիքս շեշտում եմ կամ թույլ թողնում, մոգականի մեջ ռեալիզմ էլ կա, բայց այն ոչ լրիվ իրական է։

27

- Ովքե՞ր են Ձեր գնորդներն ու արդյոք հե՞շտ եք բաժանվում աշխատանքներից։

-Ամենատարբեր մարդիկ են, նաեւ նրանք, ովքեր իրենց հավաքածուները համալրելու համար են ձեռք բերում աշխատանքներս։ Հիմնականում համացանցի միջոցով են գնում, թեեւ ոչ շատ՝ գոնե տարեկան մեկ անգամ ցուցադրություններ էլ եմ անում, բայց հիմնականում սոցկայքերում տեսնելուց հետո են հավանում եւ արձագանքում: Շփվում ենք ու ծանոթանում, էական է, որ գնորդների հետ կապ լինի, մարդկանց համար էլ է կարեւոր ճանաչել հեղինակին, որովհետեւ ոչ թե նկարն են գնում, այլ որքան էլ կոպիտ հնչի՝ նաեւ նկարչին։

- «Եթե լուսաբացը», «Մի պահ», «Խառը հիշողություններ», «Մենակ միասին», «Խոսենք», «Մոռացված», «Վերջինները», «Ուր է քո գարունը»: Ինչպե՞ս եք ընտրում նկարների անվանումները, արդյոք ներքին զգացողություննե՞ր են, թե նաեւ այդ վայրերի հետ կապված իրական փաստեր:

-Նախ եւ առաջ, պատմություններ են, անվանումը պետք է նկարին համահունչ լինի եւ կապ ունենա։ «Եթե լուսաբաց»-ում Շորժան է, գժվելու համայնապատկերը, հիանալի լուսաբաց է Սեւանի ափին, հանգիստ, քար, խոտ, էլ ի՞նչ է պետք տղամարդուն, որ իրեն երջանիկ զգա, խմիչք չկա, բայց պետք էլ չի, քանի որ լուսաբացին սուրճ են խմում։ Բայց անվանումը «Եթե»-ով է, որովհետեւ պատերազմից հետո կատարվող ամեն բան կարծես էլ իրական չէ, միշտ կա «իսկ եթե այնպես չլինե՞ր» հարցը, այդ դեպքում գուցե այս արեւածագը շատ ավելի իսկական լիներ, ոնց միշտ էր։ Էլի շատ լավն է, բայց մի կոտրված կտոր կա, որ այսուհետ եթե-ով է սկսվում։ Դրա համար գործն էլ եթե-ով է, թեեւ այդ օրն ամեն ինչ հրաշալի է, բայց նորից թերթում ես լուրերը, հիշում որ այդքան էլ հաճելի Շորժայում չես ու ամեն ինչ այդքան էլ հրաշալի չէ...

- Որո՞նք են Ձեր 3 լավագույն աշխատանքները։

-2013 թվականից մեկ գործ եմ պահել, որը կոչվում է «Քաղաքը»՝ Ամիրյանից դեպի դիմացի սուպերմարկետ նայող պատահական շքամուտքից նրբանցքից է արված։ Կեղտոտված ապակու հետեւից  գովազդային հոլովակի մի շերտ է երեւում՝ խաչաձեւ կոմպոզիցիա է, որը շատ սիրեցի գուցե այն պատճառով, որ մեջը մի քիչ արվեստ կա։ Վերջին գործերից մարդիկ «Մենակ միասին»-ը սիրեցին ու արձագանքեցին, որովհետեւ միասին ենք ու նկարն էլ սիմվոլիկ է ստացվել։ Գուցե էմոցիոնալ է, բայց այդ սենտիմենտալ լինելու նուրբ սահմանը փորձել եմ չխախտել, ինչին հասնելն ավելի դժվար է։ Մեկ սիրված գործ էլ ունեմ ու նույնպես պահում եմ՝ Խանջյանի վրա շատ կարճ ժամանակով ծաղկող շքեղ ծառ կար, որը ջրաներկի արտահայտչականության առումով միշտ փորձում եմ դասերի ընթացքում ցույց տալ։ Այն իրոք ստացված է, ինձ ուրախացնում եւ ջերմացնում է։ Էլի այն շրջանից էր, երբ եթե-ով չէր ու ամեն ինչ դեռ լավ էր։ Նշածս գործերը հիմնականում վաղուց են արվել, գուցե, բոլորի դեպքում էլ պետք է ժամանակի քննությունն անցնեն, որ խորդուբորդությունները կամ լավ կողմերը դուրս գան։

- Ասացիք՝ նաեւ դասավանդում եք ու սեփական փորձով կիսվում, ո՞ւմ եք սովորեցնում:

-Ժամանակ առ ժամանակ վարպետաց դասեր եմ անում, վերջինը մի քանի օր է տեւել ու Ավստրիայում եղել։ Մասնակիցները նկարիչներ էին եւ ուսուցիչներ, եկել էին իմ տեխնիկային ծանոթանալու եւ հարցեր տալու, ինչը շատ հաճելի էր։ Մեզ մոտ էլ դպրոցական երեխաների հետ եմ փորձում աշխատել ու 2-3-օրյա դասընթացներ ունենում, որոնք շատ հագեցած են ու բավական տեղեկություններ են պարունակում։ Էլ երկարատեւ դասեր տալու համբերություն չունեմ։

27

- Ի՞նչ կա Ձեր նկարներում հենց Ձեզնից, ամեն մեկին ի՞նչ եք տալիս։

- Միշտ էլ ինձնից ամեն ինչ կա՝ տրամադրությունը, ապրումները, զգացողությունները, որոնք միշտ էլ իմ պատմության մի մասն են։ Որտեղ էլ գնամ՝ Կիրանց, Ճակատեն, պտտվեմ ընկերներիս հետ, հասկանամ՝ ի՞նչ է կատարվում, ինչո՞ւ, հետո ի՞նչ կարող է լինել, այդ ամենը վերարտադրում եմ նկարչության մեջ։ Բոլոր նկարներն էլ իմն են ու իմ մասին։ Առանց ժամանակի զարկերակը զգալու էլ չեմ կարող ստեղծագործել, որովհետեւ մարդ արժեքավոր ու կարեւոր է հենց իր ժամանակի մեջ ու այդ ընթացքում ստեղծածով։ Գուցե, շատ այլ հաճելի իրականություններ կան, որտեղ մի պահ կուզեի հայտնվել, բայց ինձ ավելի լավ եմ զգում այստեղ։

-Ի՞նչն է եղել վերջինը, որ Ձեզ վրա անչափ շատ է ազդել։

-Այնքան շատ են լինում տպավորություններ, բայց կնշեմ ընկերներով շրջանցիկ ճանապարհով ու գյուղերով ուղեւորությունը դեպի Մեղրի։ Ինձ վրա շատ ազդեցին շքեղ գյուղամեջն ու ծերացող գյուղը՝ իր լքված դպրոցով, որտեղ ոչ մի երեխա չկար։ Շատ ծանր, հուզիչ եւ ազդեցիկ էր։ Տեսնում ես, թե ինչքան հրաշալի ու լիցքավորված տեղ է, բայց իրականում որքան տխուր։ Իհարկե, դժվար է այնտեղ ապրել, սուտ բաներ չեմ ասի, որ ինքս կգնամ ու կբնակվեմ, բայց պետք է հավաքվել, դուրս գալ այս վիճակից, որ կարողանանք վերանորոգել Շրվենանց դպրոցը, ծերացող գյուղը երիտասարդացնել եւ մարդկանց գրավելով՝ այնտեղ բերել։ Գիտեմ, որ ամեն ինչ շատ ավելի լավ կարող է լինել, մեզնից է կախված, բոլորիցս։

-Տարբեր անհատական ցուցահանդեսներ եք ունեցել, ե՞րբ եք նախատեսում հաջորդը։

-Միացյալ Նահանգներից հրավեր ունեմ, կուզեմ այս տարի Հայաստանում էլ կազմակերպել: Նախ համավարակն էր, հետո՝ պատերազմը, դրա համար էլ արտերկրում ցուցահանդեսով զբաղվելու համար նյարդ ու ժամանակ չկար: Ավստրիայում ներկայանալն առաջին փորձն էր, մինչ այդ մեկ անգամ արդեն հրաժարվել էի վարպետության դասի մասնակցել Գերմանիայում: Այնպիսի զգացողություն կար, որ իմ այս նեղ տարածքից դուրս գալ չեմ ուզում, էլ ուր մնաց գնալ Եվրոպա: Շքեղ Փարիզը, որի համար ուշքս գնում էր, բացարձակ հետաքրքիր չէ ինձ:

-Ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում մյուս քաղաքներում ստեղծագործելու ու քաղաքային նկարներ անելու իմաստով:

-Առաջ շատ լավ էի զգում, հիմա էլ չեմ նկարի, այստեղ եմ ուզում ստեղծագործել: Ազնվորեն եմ ասում, Ճակատենն ավելի գրավիչ է ինձ համար, այս տարածքը շատ ավելի թանկ ու հետաքրքիր է դարձել: Արտերկրում էլ ասելիք կա, նոր տարածքներ ուսումնասիրել ու բացահայտումներ անել, գուցե մի օր ու մի պահ կնկարեմ շքեղ Վիեննան, բայց ոչ հիմա:

27

- Ո՞րն է եղել Ձեր նկարի մասին լսած ամենաանսովոր գովասանքը:

-Դժվար հարցեր եք տալիս (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Շատ հետաքրքիր ու հաճելի մեկնաբանություններ ու կարծիքներ եմ լսել ոչ միայն սովորական մարդկանցից, այլ նաեւ պրոֆեսիոնալներից, ինչից շատ եմ շոյվում: Իմ դասախոս Զավեն Կոշտոյանը մի անգամ ասաց. «Այն, ինչ քեզ ասում եմ, փաստորեն վաղուց գիտեիր»: Հետաքրքիր էր հնչում, հետո հասկացա, թե ինչ նկատի ուներ, շատ ոգեւորիչ միտք էր: 2009 թվականին մասնակցեցի Շանհայի Բիենալեին ու, ծանոթանալով աշխարհում ստեղծվող գործերին, հասկացա, որ միշտ էլ առաջ գնալու ու ավելացնելու անհրաժեշտություն կա (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Չինաստան միջազգային տարատեսակ միջոցառումների ժամանակ այնքան հզոր ու աննկարագրելի նկարիչների գործերի հետ ծանոթացա՝ անսովոր դիտանկյունով աշխատող: Արդեն իսկ երջանկություն է, որ նրանց նկարների կողքին քոնն էլ ես կախված տեսնում:

- Մեծ նկարիչներից ո՞ւմ կուզեիք հանդիպել եւ ի՞նչ գաղտնիք իմանալ նրանցից։

- Համոզված չեմ, որ իրենք որեւէ հարցի կպատասխանեին: Մեծ հաճույքով կուզեի հանդիպել Էդրյու Վայեֆին, բայց իր սուղ հարցազրույցներից հասկացել եմ, որ սակավախոս է: Իսկ, թե ինչ հարց կուզեի տալ, թող այդպես էլ գաղտնիք մնա (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Մեր հրաշալի նկարիչ Հակոբ Հակոբյանը գործերը շատ էի սիրում, նրա հետ հանդիպելու առիթներ եմ ունեցել՝ հումորով ու հետաքրքիր մարդ էր: Երբ նրանից խնդրեցի ցույց տալ գյումրվա ակվարելներից, ասաց. «Ունեմ, բայց իմաստ չունի ցույց տալ, ինքդ էլ լավ նկարում ես, տղա ջան, ի՞նչ ես անում դրանք» (ծիծաղում է,-հեղ.)։ Ցանկացած նկարչի հասկանալու համար պետք է նրան անցած ճանապարհը զգալ: Յուրաքանչյուր պատասխան ստեղծագործական գծի մեջ է, որը պետք է ճիշտ ընկալել եւ ուսումնասիրել, այդ ժամանակ էլ բոլոր հուզող հարցրերիդ լուծումները կգտնես:

- Ո՞վքեր են Ձեր սիրելի նկարիչները:

- Էդրյու Վայեֆ, Հակոբ Հակոբյան, ջրանկարիչների մի ամբողջ աստղաբույլ կա՝ Վու Չան Վեն, Ջան Զենլի, առհասարակ չինացիներով հիացած եմ ու առաջինը նրանք եկան մտքիս:  

- Ո՞րն է երբեւէ տեսած ամենաազդեցիկ նկարը։

- Վերջին գործը կասեմ՝ Վելասկեսի գաճաճներից մեկը, որը տեսնելուց հետո խելագարվել էի Մադրիդի Պրադոյում: Ինչպես նաեւ նրա «Լաս Մենինաս»-ը՝ մեծագույն գործ է: Վելասկեսի հենց այդ գործերը տեսնելը աննկարագրելի բավականություն ու շշմելու լիցք հաղորդեցին: Խելագարվելու գործեր էին ու շատ ազդեցին, նորից աննկարագրելի լիցքի ներհոսք զգացի:

27

- Իսկ ինչո՞ւ ենք նկարներին նայելիս այդքան հուզվում ու անբացատրելի ապրումներ ունենում:

-Էներգիայի պատճառով․ նկարի մեջ եղած լիցքերը վերադառնում են մեզ: Այդ ամենն իսկապես անբացատրելի է, նկարիչների բոլոր զգացմունքներից, մտահաղացումներից եկած շարժումների համահավաքը, որը դառնում է գործ, հասնում է մեզ ու ներսում տատանումներ առաջացնում:

- Կարո՞ղ են նկարներն ավելի խոսուն լինել, քան բառերը։

- Չեմ կարող նման պնդում անել, որովհետեւ բառերն էլ են շատ ազդեցիկ, բա ո՞նց են գրողները ստեղծագործում: Նկարն էլ մեր արտահայտչամիջոցն է, բայց ամեն դեպքում կարդացած ու կրթված լինելը նկարչի համար շատ կարեւոր է: Պետք է կարողանալ միանալ մարդկանց ու իրավիճակի հետ, ինտելեկտի շնորհիվ հասկանալ, թե ինչ է կատարվում կյանքում, որպեսզի հնարավորինս օբյեկտիվ ու չհարմարվող եղանակով  կարողանաս ներկայացնել քո զգացած լույսի ներքո:

- Դուք ի՞նչ եք կարդում:

- Պատերազմից հետո չեմ կարդում՝ համբերությունս չի բավականացնում: Հիմնականում հոդվածներ եմ կարդում, իսկ նախկինում ինչ ասեք սիրում էի կարդալ: Մարկեսին եմ շատ-շատ սիրում, ամբողջ արեւմտյան գրականությունը: Համոզված եմ, որ նորից կսկսեմ կարդալ:

- Ի՞նչ է ընկած կյանքի ու նկարչության միջեւ:

- Կյանքը շարունակվում է նկարչության մեջ, նկարչությունն էլ վերածվում է կյանքի: Արթնանում ես, գործ անում, ապա գալիս է երեխային դպրոց տանելու ժամանակը, արագ հասցնում ես, հետո նորից վերադառնում գործդ շարունակելուն: Չասեմ իրար փոխլրացնող, բայց ոչ հակասող բաներ են:

- Ի՞նչ է պետք հասցնել անպայման անել ամռան ընթացքում:

-Շրջել Հայաստանով, շատ գյուղերում եմ պլանավորել լինել:  

-Ինչի՞ բույրն առնել:

-Ճակատենի վերեւի դաշերի ծաղիկների բույրը:

- Ի՞նչ շոշափել:

-Ճանապարհի կողքի տաքացած քարերը:

-Ի՞նչ զգալ:

-Ոչ այնքան ճնշող տապ, հաճելի ամառային ջերմություն, բայց ոչ ծակող ու ճնշող:

27

-Ի՞նչ դիտել:

-Մի լավ հարցազրույց:

- Ի՞նչ լսել:

- Միանշանակ, ռոք՝ «Բամբիռ» լսել, գյումրեցի եմ չէ՚՞ (ծիծաղում ենք,-հեղ.)։

- Ի՞նչ սովորել:

- Սովորել համբերատար լինել ու չխառնվելով իրար՝ հասկանալ որտեղ են սխալները եւ ինչ է կարելի փոխել: Սովորել՝ սովորել եւ գտնել խնդրի լուծման ճիշտ տարբերակներ:

-Ու մի խորհուրդ Ձեզնից: Ո՞ւմ գրկել պարտադիր:

- Կնոջը․ շատերը կասեն՝ երեխաներին, պարզապես չեն թողնում. «Պապ մի արա, մի պաչի» կասեն: Ուրեմն կնոջը, նա թույլ է տալիս (ծիծաղում ենք,-հեղ.)։

Զրույցը՝ Հասմիկ Բաբայանի
Լուսանկարները՝ Ագապե Գրիգորյանի