«Մենք մսխել ենք մեր երկրի ժամանակը». Հայկ Օրդյան

Ռեժիսոր, պրոդյուսեր Հայկ Օրդյանի հետ մեր զրույցը միայն այսօրվա հայկական կինոյին չի վերաբերվում: Այն մեր պետության, մեր տեսակի եւ մեր առջեւ ծառացած խնդիրների մասին է: Ինձ հուզող հարցերի պատասխանները, կարծում եմ, շատերիդ համար նույնպես կարեւոր են: Այս պատասխաններն ուրվագծում են մեր ապագա անելիքների, գործողությունների քարտեզը: Կարծում եմ՝ բոլորս էլ հարցեր ունենք ոչ միայն քաղաքական գործչին, զինվորականին, այլ նաեւ արվեստագետին ու գիտնականին:

- Մենք այսօր ունե՞նք հայկական դիմագծով կինո:

- Պետք է նախ հասկանալ՝ ինչ ասել է հայկական դիմագիծ: Սա շատ խոր ուսումնասիրություն պահանջող հարց է: Գիտեք, բառացի չեմ կարող վերհիշել, բայց Հենրիկ Մալյանը շատ հետաքրքիր վերլուծություն է արել այս թեմայի շուրջ: Նա ասում էր.«Մենք կորցրինք Համո Բեկնազարյանի նախանշած կերպարը կինոյում եւ հասանք էլի մի տեղ, որտեղ մեծ քթով, կարմիր թշերով, մեծ ականջներով մարդն է ներկայացնում հայի կերպարը»:  

- Դուք է՞լ եք փորձում գտնել կամ հասկանալ՝ որն է հայի կերպարը կինոյում:

- Այո, յուրաքանչյուր հայ ռեժիսորի համար սա շատ կարեւոր խնդիր է:

- Գուցե «Զուլալի» ֆիլմի նկարահանումը հենց այդ փորձերից մե՞կն է:

- Գուցե: Չգիտեմ: Ես ամեն դեպքում փորձել եմ ներկայացնել հայի կերպարը, հայ գյուղացուն, բայց ոչ երբեք՝ ստորադասված, փնթի ու կեղտոտ: Փորձել եմ ցույց տալ այն ներքին առաքինությունը, որը մեր ազգն ունի: Ինչպես յուրաքանչյուր ազգում, մեր ազգի մեջ էլ կան տարբեր շերտեր, տարբեր մարդիկ: Եվ հավաքական իմաստով շատ բարդ է խոսել կամ ներկայացնել այդ կերպարը. դու պիտի զգաս քո կերպարի տրամադրությունը:

-«Զուլալի» Ֆիլմի հիմնական եւ ամենակարեւոր ասելիքը ո՞րն է:

- Չգիտեմ՝ ով, բայց այս կապակցությամբ մի լավ բան է ասել.«Արվեստը կա՛մ սիրո մասին է, կա՛մ սիրո բացակայության»: Եթե կարճ` կարծում եմ՝ «Զուլալին» սիրո մասին է: «Զուլալիի» միջոցով փորձել եմ տալ իմ երկրի` Տավուշի միջավայրը, նույնիսկ բարբառն է պահպանված ֆիլմում: Նարինե Աբգարյանը թույլ տվեց, որ Տավուշը վերադառնա գրականություն: Ես էլ, այդ ամենն ընկալելով, փորձեցի Տավուշը բերել կինո:

16

- Ֆիլմի վրա տարվող աշխատանքներն արդեն ավարտվա՞ծ են:

- Գրեթե ավարտված են: Գունադրման եւ ձայնի վրա ենք աշխատում հիմա: Պրեմիերան էլ երեւի սեպտեմբերին կլինի:

- Ձեր կարծիքով՝ դրսի հանդիսատեսի համար «Զուլալին» հասկանալի կլինի՞:

- Ճիշտն ասած՝ ես իմ դրսի ընկերներին՝ ռեժիսորներին, օպերատորներին, ուղարկեցի ֆիլմը՝ նրանց կարծիքն իմանալու համար: Հետաքրքիր էր, որ ներսի եւ դրսի բոլոր մասնագետ ընկերներս գրեթե նույն բաներն էին ասում ֆիլմի մասին: Այդ պատճառով կարծում եմ, որ, այո՜, ֆիլմը հասկանալի ու ընկալելի է նաեւ դրսում: Ֆիլմը նկարելու ընթացքում դրսի հանդիսատեսին միշտ ունեցել եմ իմ աչքի առաջ, եւ սա կարեւոր  հանգամանք է:

- Ինչո՞ւ է դրսի հանդիսատեսի կարծիքը կարեւոր հայկական գյուղի մասին ֆիլմ նկարող հայ ռեժիսորի համար:

- Ֆիլմը կարող է լինել հայկական, բայց անպայման պետք է համամարդկային արժեքներ կրի իր մեջ: Եթե խոսենք իտալական նեոռեալիզմի մասին, պետք է նաեւ նշենք, որ դրանում միայն համամարդկային արժեքներից չի խոսվում, նաեւ իտալական կենցաղն է, մշակույթը, մտածելակերպը: Սա կարեւոր հանգամանք է, մեզ մոտ էլ այդպես պետք է լինի: Մենք չպետք է վախենանք կամ ամաչենք մեզ ներկայացնելուց: Մեր խնդիրը վերջին տարիներին հենց դա է եղել. փորձել ենք հարմարեցնել մեզ դրսին, այդպես պետք է չլինի: Օրինակ, իրանական կինոն շատ լուրջ քայլեր է արել: Մենք էլ պետք է հետեւենք իրանցիների օրինակին եւ գնանք այդ ճանապարհով. այլընտրանք չկա: Հիմա մեր կինոյի խնդիրն արմատից կտրված լինելն է: Պատահական չմեջբերեցի Հենրիկ Մալյանի խոսքը: Երբ մտովի Պեպոյին ենք գնում հասնում, ի՞նչ կերպար ենք տեսնում. հայի կերպար ենք տեսնում: Պեպոն իր ժամանակին բավական հետաքրքիր արշավ է ունեցել աշխարհում: Հասկանալի է, չէ՞, որ Պեպոն համամարդկային արժեքներ է իր մեջ կրում: Հիմա էլ մենք պետք է հասկանանք, թե ինչ կինո ենք նկարում: Միշտ այդ խոսակցությունները կան մասնագիտական շրջանակներում. մենք չունենք հայկական կինո՝ որպես մի ընդհանրական երեւույթ: Ունեցել ենք լավ ռեժիսորներ, լավ անուններ, բայց հայկական կինոն, որպես այդպիսին, չի ձեւավորվել, ինչպես վրացական կինոն:

- Իսկ հայկական կինո ստեղծելու ներուժ մենք հիմա ունե՞նք:

- Կարծում եմ՝ այո: Նոր սերունդ ունենք, որ հետաքրքիր քայլերով առաջ է գնում: Այսօրվա կինոյին պրոդյուսերական մտածողություն է պետք: Պետք են պրոդյուսերներ, որոնք աշխարհի հետ կարողանում են հարաբերվել, սա շատ կարեւոր է:

- Բայց որպեսզի այդ առաջադեմ սերունդը մնա եւ աշխատի հայրենիքում, պետք է այդ սերնդին դրսեւորվելու, աշխատելու հնարավորություն տալ, չե՞ք կարծում:

- Կինոն ընդհանրապես հարուստ երկրի արվեստ է: Ցավոք, հարուստ երկիր չենք, սա պետք է ֆիքսել եւ մեր հնարավորությունների սահմաններում եւ միգուցե ավելի փոքր բյուջե ունեցող ֆիլմեր նկարել: Պետք է լինի դրսի հետ համատեղ արտադրություն, որպեսզի կարողանանք ունենալ գոնե ազգային կինեմատոգրաֆ: Ես չեմ խոսում կինոարտադրության մասին, դրանից մենք շատ հեռու ենք. նկատի ունեմ՝ որպես արտադրության ճյուղ, բայց կինոարվեստը մենք պարտավոր ենք պահել:

- Ձեր կարծիքով՝ մենք այսօր ունե՞նք Հայոց ցեղասպանությունը եւ Արցախյան առաջին պատերազմը ներկայացնող գեղարվեստական ֆիլմեր, որոնք իրապես արժեք են ներկայացնում:

- Բարդ հարց եք տալիս: Ճիշտն ասած, ցավոք սրտի, շատ քիչ ֆիլմեր եմ դիտել:

- Բայց դրանք կարծես այնքան էլ շատ չեն:

- Վերջերս Ջիվան Ավետիսյանը հրավիրեց իր ֆիլմի ցուցադրությանը, բայց չկարողացա գնալ, չստացվեց, այդ պատճառով չեմ կարող կարծիք հայտնել: Իսկ Ցեղասպանության մասին նույնիսկ չգիտեմ էլ՝ Հայաստանում վերջին շրջանում ֆիլմ նկարահանվել է, թե՝ ոչ: Երբեմն պատահել է զրուցել հրեական այն շրջանակների հետ, որոնք կինեմատոգրաֆով են զբաղվում: Նրանց հետ խոսելիս մի բան նկատեցի. թեպետ դրա մասին բացեիբաց չեն խոսում, բայց ինստիտուցիոնալ մոտեցում ունեն նման թեմաներին, որովհետեւ դա իրենց ազգի համար շրջադարձային կետ է: Երբ այդ թեմայով ֆիլմ պետք է նկարահանվի, ամեն ինչ հաշվի է առնվում: Հենց այնպես չեն վերցնում այդ ֆիլմը նկարում: Մի խումբ շատ լուսավոր գլուխներ նստած մտածում են յուրաքանչյուր մանրուք: Մեզ մոտ դա բարձիթողի վիճակում է: Մենք անգամ չենք ընկալել, թե դա ինչ թեմա է, բայց ուզում ենք թեմայի մասին ֆիլմ նկարահանել: Մեզ մոտ էմոցիոնալ ֆոնը միշտ գալիս է առաջին պլան եւ խեղդում է գիտակցությունը: Այդպես չես կարողանա մեծ քայլեր անել կինեմատոգրաֆում, լինի քարոզչություն, թե արվեստ:

16

Հայկ Օրդյանը

- Չե՞ք նկատել, որ յուրաքանչյուր անդրադարձ այդ թեմային, անկախ որակից, մեզ մոտ միանգամից ոգեւորությամբ է ընդունվում:

- Չեմ կարծում, որ մենք համակարգային մտածողություն ունենք, այդ ամենի պատճառը դա է: Համակարգային մտածելակերպը յուրաքանչյուր ոլորտում միմիայն նպաստում է այդ ոլորտի զարգացմանը, այդ ոլորտը սկսում է ապրել, բայց երբ դու ուղղակի սկսում ես ինքնանպատակ, ինքնահոսի թողնված ինչ-որ բաներ անել, գուցե ինչ-որ բան ստացվի, բայց դա չի կարող համակարգային փոփոխություն ունենալ: Անընդհատ խուսափում ենք այդ թեմայից, փորձում են մենք մեզնով ինչ-որ բան անել: Չի լինելու այդպես, չենք կարողանալու աշխարհի հետ ոտք գցել: Երբ վրացիների փորձն ուսումնասիրում ենք, տեսնում ենք, որ կինոն ամբողջությամբ համակարգային փոփոխությունների ենթարկեցին: Այդ պատճառով էլ, իր բոլոր թերություններով հանդերձ, կինոն այնտեղ սկսեց շնչել: Թերություններն էլ են բնական, իսկ որտե՞ղ թերություն չկա: Երբ եկա Հայաստան եւ ուզում էի նկարել «Զուլալին», չեք պատկերացնի՝ ինչերի միջով անցա: Դրսում աշխատած մարդու համար սա նոնսենս է, եւ շատ վատ էմոցիաներ է փոխանցում: Չես կարողանում կողմնորոշվել՝ որտեղ ես, ոտքերիդ տակ հողը երերում է անընդհատ: Երբ հիմա երիտասարդները, ուսանողները գալիս են ինձ մոտ ուսանելու, աշխատելու, փորձում եմ այնպես անել, որ իրենք իրենց պինդ զգան, որ իմանան՝ իրենց մեջքին մարդ կա կանգնած: Հնարավորությունները շատ չեն, բայց այն հնարավորությունների սահմաններում, որ ունես, պետք է փորձես այդ երեխաներին այնպես պահել, որ իրենք հանկարծ չհիասթափվեն: Գուցե որոշ ժամանակ հետո նրանք մեր երկրի համար մի հրաշալի կամ տաղանդավոր աշխատանք անեն: Հիասթափությունը չպիտի տեղ գտնի մեր իրականության մեջ: Դրա բուն խնդիրը թաղված է հենց այդ համակարգի մեջ, որը չկա: Ոչ մի խոչընդոտի դեմ կանգ չեմ առնի, եթե իմանամ, որ համակարգ է ստեղծվում: Առաջին շարքերում կլինեմ, որովհետեւ գիտեմ, որ եթե հանկարծ այդ համակարգը ստացվի կառուցել, մենք ինչե՜ր կարող ենք դրանից հետո ստեղծել:

- Երեւի դրա մասին պետք է շատ բարձրաձայնել, որովհետեւ գործուն քայլեր դեռեւս նկատելի չեն:

- Երբ նոր էի եկել Հայաստան, Ազգային ժողովում այդ օրենքի քննարկումն էր: Գնացի ելույթ ունեցա: Այն, ինչ մտածում էի, այնտեղ ասացի: Անընդհատ նույն բանն ասելն էլ կարծես քեզ պրիմիտիվացնում է, քո ասելիքն էլ արժեզրկում: Ես այսպես եմ պատկերացնում՝ եթե քննարկվում է բարձր ամբիոնից, այդ քննարկման պտուղները պետք է շոշափելի լինեն: Յուրաքանչյուր խելացի միտք պետք է սկզբում ձեւակերպում ստանա եւ հետո վերլուծվի: Առաջարկում էի կինոն Հայաստանում ապակենտրոնացնել, որպեսզի ընկերությունները միայն Երեւանում չլինեն: Պետք է մի այնպիսի միջավայր ստեղծվի` ենթադրենք մարզերից որեւէ մեկում, որտեղ կինոարտադրող ընկերությունները մեծ արտոնություններ կունենան: Պատկերացնում եք՝ այդ դաշտը որքան արագ կզարգանա: Դա կենթադրի նաեւ այլ ենթակառուցվածքների զարգացում. հյուրատներ, ռեստորաններ, տրանսպորտ: Այսինքն՝ այս ամենը փոխկապակցված է: Երկրներ կան, դրանով են ապրում: Ես նախապես ուսումնասիրել էի այդ երկրների օրինակը եւ ներկայացրի այնտեղ: Մենք մտածողության խնդիր էլ ունենք. նայեք, պատուհանից իրար գլխի լցրած շենքեր են երեւում` սա մեր մտածողությունն է: Լիքը ազատ տեղեր կան, դաշտեր, բայց մենք էլի իրար գլխի ենք կառուցում: Ես մի ռուս ընկեր ունեմ, շատ տաղանդավոր օպերատոր է, նա մի հետաքրքիր միտք ասաց. «Ճարտարապետության մեջ կա այսպիսի մի հասկացություն՝ վիզուալ էկոլոգիա, շատ հետաքրքրիր բան է. Մարդը քաղաքային որ միջավայրում ծնվեց, այդ մտածողությունն էլ իր մեջ ձեւավորվում է»: Եթե, օրինակ, Սանկտ Պետերբուրգում ծնված մեկն անընդհատ այդ գեղեցկությունն է տեսնում, ինքը հենց այդպես էլ մեծանում է. հրաշալի ճարտարապետության, մեծ քաղաքի տարածականության տված թռիչքն է իր մեջ լինում: Մեզ մոտ, երբ ամեն ինչ իրար գլխի են լցնում, մեր երեխաները սկսում են նեղ մտածել: Երբեւէ մտածել ենք, թե ինչի հենց հրաշք բնության մեջ ծնվեցին Թումանյանը, Բակունցը, Մաթեւոսյանը: Երեւանում այն շրջանում ծնվեցին, երբ Երեւանը սկսեց շնչել որպես քաղաք: Դրա համար ես միշտ փորձում եմ գնալ իմ հայրենիք` Տավուշ. այնտեղ վիզուալ էկոլոգիան անհամեմատ ավելի հետաքրքիր է: Ինձ ի վերջո փոխեց վերջին տարիներին դրսում ապրելը: Այս հանգամանքների շնորհիվ է իմ մեջ ձեւավորվել գեղագիտական էսթետիկան:

- Մեզ մոտ սովորաբար ֆիլմի պրեմիերայից հետո ոլորտի մասնագետները ռեժիսորին ֆիլմի թերությունների մասին անկեղծորեն չեն ասում, այլ քննարկում են դրանք կուլիսների հետեւում:

- Այդ առումով, ցավոք, մեզ մոտ առողջ միջավայր չկա, այդ պատճառով էլ պետք է գիտակցված ընտրել՝ ում կարելի է լսել եւ հետեւություններ անել: Երբ գալիս են եւ սկսում են.«Օ՜յ, ինչ հրաշալի է», պետք է սթափ գնահատել, թե դա ով է ասում: Իմ բախտը բերել է. ինձ շրջապատում են մարդիկ, որոնց կարծիքը շատ անկեղծ է: Երբ ասում են՝ սա այսպես պիտի լինի, պիտի փորձես հասկանալ, թե ինչու է այդ մարդն այդպես մտածում: Մասնագիտական առումով երեք չափանիշ պիտի գործի. աշխատանքդ անելիս ինքդ քեզ պետք է չխաբես, երկրորդը` հնարավորինս պետք է գրագետ անես քո աշխատանքը, եւ երրորդը` պետք է անկեղծ լինես: Այս երեքը հիմնական կետերն են: Ինչ պայմաններում էլ լինես, պետք է վերոնշյալ կետերը պահպանես: Եթե անգամ մեկը չպահպանես, գործդ չի ստացվի: Կլինի նաեւ այնպես, որ մեկը ֆիլմը չի հավանի, մյուսը կհավանի. դա աշխատանքնի ընդհանուր գնահատականն է: Եթե մեկը կասի՝ չէ, ազատ է իր գործողությունների մեջ, ստիպված եմ լինելու չհամաձայնել նրա հետ. սա շատ մանրակրկիտ հաշվարկ պահանջող աշխատանք է, եւ այդ ամենին պետք է լուրջ մոտենալ: Սա էլ է համակարգ:

- Բնական է, որ սթափ հաշվարկը շատ կարեւոր է ֆիլմի ստեղծման պարագայում, իսկ որքանո՞վ են հույզերը կարեւոր կինոյի արտադրական փուլում, եւ արդյո՞ք թեման պետք է հուզի:

- Ես դրսում աշխատել եմ վավերագրական կինոյի ոլորտում: Բնականաբար, դրանք պատվերով գործեր էին, սակայն նույնիսկ այդ պարագայում փորձել եմ գտնել ինձ հետաքրքրող նյութը:

16

Հայկ Օրդյանը

- Սովորաբար, սոցիալական ցանցերում Ձեր քաղաքական դիրքորոշումը քիչ եք արտահայտում, խնդիրների՞ց եք խուսափում, թե՞ կարծում եք՝ արվեստագետն իր գործով պիտի ցույց տա իր վերաբերմունքը:

- Վերջերս Ֆեյսբուքում մի բան էի գրել մեր կիսատության մասին. ամեն ինչ չի, որ պետք է ճակատին ասել: Պետք է նաեւ խորությունը զգալ եւ հասկանալ՝ որտեղից է գալիս այդ խնդիրը: Մեր բոլոր այժմյան անհաջողություններն այսօր չեն ծնվել: Երբ մեր քաղաքական գործիչներն այսօր այդքան մեծ-մեծ ու ամպագոռգոռ խոսում են, մտածում ես՝ գուցե ուրիշ երկրում ես ծնվել, դպրոց գնացել, սովորել, հետո բանակ գնացել, աշխատել: Իրենք գուցե ժամանակին ուրի՞շ երկրի ղեկավարներ են եղել: Այն սխալները, որոնք արվել են անցյալում, այսօր սպառնում են կրկնվել. մենք շարունակում ենք մեր խնդիրները չհասկանալ: Չեմ պատկերացնում՝ ոնց կարող են մեր քաղաքական, պետական այրերն այդքան պարզունակ լինել, էլ չեմ ասում երկիրը ղեկավարող կամ երկրի ճակատագիրը որոշող մեկը: Եվ այս բոլոր սխալները սրանից են բխում: Գիտեք, հիմա բոլորը խոսում են. պետք է մի քիչ էլ լռել ու հասկանալ՝ մենք ինչ ենք ուզում: Պետք է աշխատել, մտածել, կարդալ, քննարկել:

- Կարծում եք՝ այս իրավիճակում մենք ունենք այդ ժամանակը՝ երկար մտածելու:

- Ուրեմն՝ պետք է չքնենք: Չեմ հիշում՝ ով է ասել, բայց հետաքրքիր միտք է.«Մերօրյա մարդը վախենում է ժամանակ կորցնել եւ անընդհատ վազքի մեջ է, բայց դրա հաշվին կուտակած ազատ ժամանակը միեւնույն է՝ մսխում է, սպանում է»: Մեր իրականությունն էլ է այդպիսին. անընդհատ վազքի մեջ ենք, բայց հենց ժամանակ ենք ունենում իրոք ինչ-որ բանով զբաղվելու, մսխում ենք այդ ժամանակը: Մենք մսխել ենք մեր երկրի ժամանակը: Այն ազատ ժամանակը, որ պետք է ծախսեինք մեր երկիրը կառուցելու, զարգացնելու վրա, բաց ենք թողել: Մնացել ենք տարբեր կողմերից փչող քամիներին դեմ հանդիման: Իսկ նրանք միշտ փչելու են: Հիմա մեր երկիրը սա է, չենք կարող տեղը փոխել, այդ քամիներին պետք է ինչ-որ կերպ դիմակայենք: Եվ հետո, այնպես չի, որ արվեստագետը, նկարիչը, ռեժիսորը, երաժիշտը միշտ կարող է խելացի մտքեր արտահայտել եւ հասկանալ քաղաքականությունից: Արվեստագետը պիտի հասկանա` արժե այդ պահին խոսել, թե ավելի լավ է լռել: Ես ինձ արվեստագետ չեմ համարում, մնացածին եմ ասում, ով իրեն համարում է արվեստագետ ու անընդհատ խոսում է:

- Նկատի ունեք, որ արվեստագետը հաճախ բավարար ինֆորմացիա չունի՞ ճիշտ եզրակացություններ անելու համար:

- Ոչ միայն դա: Արվեստի մարդն ի վերջո նաեւ էմոցիաների մարդ է: Ժամանակներ կան, որ այդ էմոցիան սխալ բան կարող է հուշել:

16

Լենա Գեւորգյանը եւ Հայկ Օրդյանը

- Բայց արվեստագետն էլ, ինչպես յուրաքանչյուր ոք, ունի ազատ կարծիք արտահայտելու եւ ի վերջո սխալվելու իրավունք, չե՞ք կարծում:

- Քանի որ նաեւ ուրիշ միջավայրում եմ ապրել, ինձ կարող եմ թույլ տալ համեմատություններ անել: Հասարակ բան, 3 հոգի կանգնած մեր արատների մասին են խոսում, նաեւ իրար շողոքորթում եւ այլն, երբ մեկը գնում է, երկուսից մեկը սկսում է բամբասել երրորդից, այս երկրորդն է գնում, երրորդը գալիս, սկսում են այս երկրորդին փնովել: Այսինքն՝ մենք մեր հասարակության մեջ հիվանդ բջիջներ ունենք: Դրանք պետք է մաքրել: Ունենք նաեւ ակնհայտ լավ բաներ, գուցե մեր մեջ տաղանդավորների քանակն է շատ: Բաներ կան, որոնք մեզ ներսից քանդում են, եւ այդ քանդման գործընթացը մեզ կարող է հասցնել մի տեղ, որտեղից էլ ետդարձ չկա: Իսկ այդ իրար հայհոյելը եւ այլն, միշտ է եղել, ուղղակի հիմա որոշ սխալ քայլերի հետեւանքով ավելի է շատացել: Ուզում եմ ձեզ նաեւ մի թանգարանի մասին պատմել: Արգենտինայում մի հետաքրքիր թանգարան կա, որ կոչվում է «Արտագաղթյալների թանգարան»: Թանգարանը հենց Բուենոս Այրեսի կենտրոնում է: Մենք այնտեղ նկարահանումներ էինք անում, դեռ չէի հասել հայկական վահանակին, երբ լսեցի, որ դպրոցականներին ներկայացնում են հայկական վահանակը, որի վրա Ցեղասպանությունը վերապրած հայերն են Արգենտինա հասնելուց 5-6 տարի հետո: Նրանք առանց ոչ մի բանի հասել էին աշխարհի ծայրը, սակայն նկարում խեղճ ու կրակ նորաբնակներ չէին. նկարում մերոնք էինք` էլեգանտ հագնված՝ ֆրակներով ու թիթեռնիկ-փողկապով: Մեկն իր նորաբաց ռեստորանի ֆոնին էր նկարվել, մյուսը` խանութի,  երրորդն՝ իր հացի փռի, եւ այդպես էլի մի քանի հոգի: Նույնիսկ եկեղեցի էին հասցրել բացել: Եվ այդ ամենը Ցեղասպանությունից ընդամենը մի քանի տարի հետո: Սա հպարտանալու բան է: Հայի այդ տեսակն էլ ունենք մենք: Իսկ այստեղ իրար ենք ուտում: Այստեղ ամեն ինչ կիսատ է, այդ կիսատությունն ինձ խանգարեց, երբ գնացի Ռուսաստանում աշխատելու: Այնտեղ պետք է ֆիլմեր նկարեի փորձառու պրոդյուսերների, սցենարիստների, խմբագիրների հետ: Նրանց հետ աշխատելիս հասկանում ես, որ դու կիսատ ես, ժամանակ չունես, շատ արագ պետք է լրացնես բացը, որովհետեւ այլ պարագայում այնտեղ միանգամից կփոշիանաս: Քեզ ոչ մեկը ձեռք չի մեկնի ու ասի՝ արի, բարձրացի: Գիշեր-ցերեկ աշխատում էի, չէի քնում, որ այն ժամանակը, որ այստեղ վատնել եմ, լրացնեմ:

- Վերջերս ֆիլմ եք սկսել անվանի հրամանատար Վահագն Ասատրյանի եւ ժամկետային զինծառայող Դավիթ Ուզունյանի մասին: Ինչի՞ համար են այսպիսի ֆիլմեր ստեղծվում:

- Այս ֆիլմերը պետք են նրանց արած գործը հիշելու համար: Այս ֆիլմերը պետք են, որ վաղն այս տեղեկատվական աղբի մեջ գոնե կարողանանք գտնել այն մաքուր աղբյուրը, որտեղից կկարողանանք ճիշտ սնվել: Վահագն Ասատրյանը երեւույթ է եղել, եւ այդ երեւույթի մասին մենք, ցավոք, իմանում ենք միայն նրա զոհվելուց հետո: Երբ սկսում ես այդ մարդու անցած ճանապարհը վերլուծել, հասկանում ես, թե մենք ինչ մարդ ենք ունեցել ներսում, թե այդ մարդն ինչերի էր ընդունակ եւ ինչեր կարող էր անել: Հենց դա եմ ուզում շեշտել՝ եթե մեր բանակն ավելի պինդ համակարգ լիներ կամ լիարժեք գործեր, ողջ ծանրությունը Վահագնի նման տղերքի ուսերին չէր մնա: Շատ չեմ ուզում խոսել, բայց կարծում եմ՝ սա շատ լուրջ խնդիր է: Ֆիլմի վրա աշխատող երեխեքին միայն մի բան եմ ասել՝ ոչ մի կեղծ նոտա, կապ չունի՝ ում շուրթերից է դա հնչում: Մենք այնքան ենք կեղծիքի մեջ թաղվել, որ արդեն չենք կարողանում թացը չորից տարբերել:

16

- «Օրդեր ֆիլմը» նաեւ ՈՄԱ-ի համար հոլովակներ է պատրաստում: Ո՞րն է նպատակը. ավելի՞ ռազմականացնել մեր հասարակությունը, թե՞ ավելի տեղեկացված դարձնել:

- Այդ գաղափարը ծնվեց, երբ Արցախում էի: Ժամանակ սպանելու խնդիրը ես էլ եմ ունեցել ժամանակին եւ պատրաստ չէի այն իրավիճակին, որ տիրում էր այնտեղ: Երբ Արցախից վերադարձա, որոշեցի, որ մեր ուժերով անգամ, բայց պետք է սկսենք այդ շարքը: Եվ բոլորին ուղղորդենք, որպեսզի զենք բռնել ու կրակել գոնե իմանան: Սկսեցինք համագործակցությունը ՈՄԱ-ի հետ: Հիմա արդեն ունենք գործընկեր, ով նաեւ ֆինանսավորում է այս նախագիծը եւ հասկանում է դրա լրջությունը:

- Թշնամին տարիներ շարունակ աշխատել է թշնամու կերպար ստեղծելու եւ ատելության քարոզ տանելու վրա, մենք հիմա ինչի՞ց պետք է սկսենք:

- Էլի վերադառնալու եմ իմ ասածին. Ադրբեջանում գործել է համակարգ, մեզ մոտ չի գործել համակարգ, ամբողջ խնդիրը սա է: Մի գուցե մենք այդ համակարգի հետ համաձայն չենք, բայց պետության կարեւորագույն խնդիրն է համակարգ ստեղծելը: Եթե պետությունը համակարգ չի ստեղծում այն վերածվում է տարածքի, որտեղ ամեն մեկն ինչ-որ ձեւով ինչ-որ բան անում է. դառնում է փսեւդոպետություն իր փսեւդոբանակով, փսեւդոկրթությամբ: Նայեք մեր կրթական համակարգում տիրող վիճակին: Ես չեմ ասում, որ Ադրբեջանում փայլուն է կրթության վիճակը, չէ, բայց այնտեղ ֆինանսներ են ներդրվում, եւ դա արվում է շատ լուրջ համակարգված պետական մոտեցմամբ: Դուք գիտե՞ք, թե Ադրբեջանից պետական ֆինանսավորմամբ քանի հոգի է տարեկան գնում Լոնդոնի կինոակադեմիա սովորելու: Դրանք շատ լուրջ թվեր են: Եվ այդ ուսանողները պարտավոր են վերադառնալ Ադրբեջան եւ աշխատել այնտեղ:

16

Հայկ Օրդյանը

Ինչ վերաբերվում է ֆիլմարտադրության ոլորտին, էլի ստիպված եմ համեմատություններ անել: Դրսում աշխատելիս դու կարծես հարմարավետության գոտում լինես. զգում ես, որ հնարավոր են նաեւ աշխատանքային այդպիսի պայմաններ: Այնտեղ ես մեծ մասամբ վավերագրական ֆիլմերի վրա եմ աշխատել. 5 տարվա մեջ 40-ից ավելի ֆիլմ ենք նկարահանել: Մի րոպե հանգստանալու ժամանակ չեմ ունեցել: Այստեղ իրավիճակն այլ է. դու անընդհատ պայքարի մեջ ես: Պայքարում ես ինչ-որ բան նկարելու, հետո էլ տառապանքով այդ ֆիլմը հասցնում ես հանդիսատեսին: Այս ամենն ունի օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներ. փոքր երկիր ենք` փոքր ֆինանսներով: Կա նաեւ սուբյեկտիվ պատճառ. այդ սուբյեկտիվ պատճառը մարդկային գործոնն է, որ խանգարում է ճիշտ ընթացքին:

- Կայուն անձնական եւ ընկերական հարաբերությունների հիմնաքարը ո՞րն է:

- Պետք է ուղղակի անկեղծ լինել եւ երբեք հետ չկանգնել քո դավանած սկզբունքներից: Կարող ես մարդուն չսիրել, բայց երբ անկեղծ ես, քո հոգին խաղաղ է: Երբ ներքուստ հանգիստ ես, ընդունակ ես արարելու: Իսկ արարելը մարդու համար մեկ պարտականությունն է այս երկրի վրա: Մեզ դա է ի վերուստ տրված, որ մենք գանք այս աշխարհ, ստեղծենք, արարենք ու գնանք: Ով ինչքան, ինչպես կստեղծի, իր ուժերի, ժամանակի գիտակցման խնդիր է: Ամենահին ազգերից մեկն ենք, բայց շփման մշակույթ չունենք: Ֆեյսբուքում տեսե՞լ եք՝ ինչպես են միմյանց հետ շփվում: Մինչեւ այսօր Դուքի եւ դուի խնդիր է: Մեկին Դուք ես ասում, վիրավորվում է, կամ դու Դուքով ես խոսում, ինքը՝ դուով:

Զրույցը` Լենա Գեւորգյանի
Լուսանկարները` Էմին Արիստակեսյանի
BRAVO.am