Հրաչյա Հարությունյան. «Մի՞թե մտածում էին, որ ես կարող էի զբաղվել այդ հիմարությամբ»

Դերասան, բեմադրիչ Հրաչյա Հարությունյանի հետ մեր զրույցը Դրամատիկական թատրոնում էր: Թեմաները շատ էին՝ թատրոն, մարդկային փոխհարաբերություններ, սեր, որ պետք է քարոզել նաեւ թատրոնի բեմից: Այլ պարագայում կունենանք այն, ինչ ունենք այսօր՝ անսեր հասարակություն:

- Ձեր շրջապատում Ձեզ ընկալում են այնպիսին, ինչպիսին կա՞ք, թե՞ նրանց աչքերում Դուք ուրիշ եք:

- Մարդու կյանքի էտապները փոփոխական են: Այդ էտապներում դու տարբեր ես շրջապատի համար, շրջապատն էլ՝ քեզ համար: Վերջին տարիներին ամենից շատ չեմ սիրում լինել ուշադրության կենտրոնում, կարելի է ասել՝ մեկուսացած եմ ապրում: Հավաքույթներ, հարցազրույցներ՝ ինձ ոչ մի տեղ չեք տեսնի: Առաջ այդպես չէր, բայց հիմա այլ է: Հիմա սիրում եմ, երբ այդ ուշադրությունը վերաբերում է աշխատանքիս: Օրվա մեծ մասը գործով եմ զբաղված: Իմ ընկերներն էլ են ինձ արդեն այդպես ընկալում:

Հիմա ամենալավ տեղն ինձ համար իմ ամառանոցն է, որտեղ փակվում եմ ու իմ ծառերով զբաղվում. ամենամեծ խաղաղությունն ու ներդաշնակությունն է: Երբեք չեմ եղել բնությանը մոտ, բայց վերջին տարիներին ինձ այնտեղից դժվար է պոկել:

- Հասարակության եւ շրջապատի համար ավելի բաց լինելու ցանկություն չկա՞:

- Ընդհանրապես չկա, չեմ էլ ուզում, որ լինի: Երեւի թե այդ առումով աշխարհին համընթաց չեմ քայլում: Գուցե ճիշտ չէ, բայց այդպես է: Այս համընդհանուր սովորությունը համացանցում ամեն ինչ քննարկել, ամեն ինչի մասին խոսել, չեմ կիսում: Երիտասարդ տարիներն ավելի բաց էի, բայց աստիճանաբար այդ ամենն ինձ համար ավելի քիչ հետաքրքիր դարձավ: Ես չեմ հասկանում՝ ինչու պետք է որոշ բաների մասին խոսեմ, ասեմ, պատմեմ:

7

- Ձեզ հե՞շտ է բարկացնել, հաճա՞խ եք հունից դուրս գալիս:

- Իմ անհամաձայնությունը միանգամից չեմ արտահայտում: Այնպես չէ, որ չեմ զգում՝ ով է սխալ, ինչ են անում, ուղղակի շատ հարցերում նրբանկատ եմ: Շատ բան եմ նկատում, բայց նրանք գլխի էլ չեն ընկնում այդ մասին: Մարդկային փոխհարաբերությունները շատ եմ կարեւորում: Իմ աշխատանքներում այդ մասին հաճախ եմ խոսում: Ինձ հետաքրքրում են հենց այդ թեմային առնչվող պիեսները: Մարդկային փոխհարաբերություններ՝ դա իմ ամենասիրելի զբաղմունքն է:

- Չե՞ք անի այնպիսի նկատողություն, որը կվիրավորի մարդուն:

- Չէ, երեւի կզգուշանամ: Ենգիբարովին հիշեցի. ասում էր՝ պետք չէ վիրավորել մարդուն, գուցե նա ապագա Մոցարտն է: Բայց դեպքերը տարբեր են եւ ամեն դեպք իր լուծումն ունի: Պետք է նայել՝ ով է դիմացդ եւ ինչ հարց է:

- Իր բոլոր նորարարություններով հանդերձ՝ ինչպիսի՞ն է Ձեզ համար ժամանակակից թատրոնը:

- Իմ ներկայացման հերոսը (Օրնիֆլը՝ «Օրնիֆլ» ներկայացումից) ասում է.«Ես գիտեմ, որ դա շատ ժամանակակից է, բայց իմ կարծիքով՝ շատ անհեթեթ է»: Ինձ ավանդական թատրոնն է հետաքրքրում, բայց ասել, որ միայն 100-ամյակներից եկած դասական թատրոնին եմ հետեւում, էլի ճիշտ չի լինի: Բեմադրություններում իմ մոտեցումը յուրահատուկ է հենց միայն նրանով, որ իմն է: Գործերը կառուցված են դասական թատրոնի օրենքների հիմքի վրա, բայց իմ մտքով, իմ աչքով, իմ ճաշակով, իմ պատկերացումներով: Կարծում եմ՝ մարդիկ հենց դրա համար էլ գալիս են՝ այդ գործի մեջ քեզ տեսնելու, թե ինչ ես մտածում աշխարհի, սիրո մասին, բեմական կյանքի մասին:

Նույնն է նաեւ համաշխարհային ճանաչում ունեցող ռեժիսորների եւ դերասանների դեպքում: Մեզ հետաքրքիր է նրանց ներդրումը՝ ինչպես են մատուցելու իրենց աշխատանքը: Բեմի մարդը չի կարող այլ կերպ մտածել, հակառակ դեպքում արհեստական ինչ-որ բան է ուզում ձեզ ներկայացնել:

- Վերջերս ֆիլմերում կարծես ներգրավված չեք, կինոն Ձեզ այլեւս չի՞ հետաքրքրում:

- Խորհրդային շրջանի մարդ եմ՝ Հենրիկ Մալյան, Սերգեյ Իսրայելյան. շատ անուններ կան, որոնց հետ աշխատել եմ, դրանից հետո քիչ եմ նկարահանվել: Հիմա հրաժարվում եմ, որովհետեւ ինձ հետաքրքիր նախագծեր չեն: Մեկ-երկու տարի է, կարծես, հանգստացել են, էլ չեն անհանգստացնում առաջարկներով: Մինչ այդ տասնյակներով էի այդ առաջարկները ստանում: Վաղուց չեմ անում մի բան, որն ինձ հետաքրքիր չէ: Եթե հետաքրքիր չի, հարցազրույց էլ չեմ տալիս: Ճիշտն ասած՝ չի եղել մի դեպք, որ դիտեմ ֆիլմը եւ ասեմ՝ պետք է խաղայի: Հեռուստատեսային աղբը, որով այժմ լցված է եթերը, երկրին վնասելու հարցում նույնպես իր դերն ունեցավ: Զարմանում եմ, մի՞թե մտածում էին, որ ես կարող էի զբաղվել այդ հիմարությամբ:

7

- Ինչ ասել է բեմական հմայք, գուցե խոսքը մարդկային հմայքի մասին է, որը բեմից ավելի տեսանելի է, թե՞ դա ուրիշ բան է:

- Երեւի թե ինչ-որ յուրահատուկ բան է, բայց բառերով դժվար է բացատրել: Բեմն ամեն ինչ ավելի սուր է արտացոլում: Ես հիմա փորձում եմ օտարանալ եւ խոսել ուրիշների մասին:

- Գուցե դերասանի տաղանդի հետ կապված բան է, որը երբեմն այլ կե՞րպ է բնութագրվում:

- Տաղանդ ասվածն էլ տարօրինակ բան է: Երկար տարիներ երիտասարդներին պատրաստում եմ դերերի: Շատ շնորհքով մարդիկ կան, որ հաջողության չեն հասել: Երեւի բեմական հմայք ասվածը կա, այնուամենայնիվ: Պատահում է, չէ՞, տասը հոգի բարձրանում են բեմ, բայց դահլիճի հիմնական մասը հայացքն ուղղում է մեկին: Այդ մարդն ինչ-որ ձգողականություն ունի: Պատճառն աչքերի, մազերի գույնը չէ, ավելի շուտ բիոդաշտն է երեւի: Դժվար բացատրելի բան է, կա՛մ լինում է, կա՛մ չի լինում:

- Խորեն Աբրահամյանը Ձեր ընկե՞րն էր, թե՞ ուսուցիչը:

- Նա ընկեր էր, որից շատ բան եմ սովորել: Միշտ զգուշացել եմ նրա մասին խոսելուց: Վերջին տարիներին բավական մտերիմ էինք, դրա համար էլ այս զգուշությունը կա: Նրա մահից հետո ես ավելի լռեցի, բայց մարդիկ, ովքեր ամբողջ կյանքում կոնֆլիկտի մեջ են եղել, սկսեցին խոսել նրա հետ կապի եւ ընկերության մասին: Մի նախադասություն կասեմ՝ նա իմ ճանաչած ամենահետաքրքիր մարդկանցից մեկն էր, ամենահետաքրքիր ընկերը: Մեր ընկերությունը կարճ էր, բայց բուռն էր: Կարճ ասելով՝ երեւի մի 9-10 տարի: Ամեն ինչ սկսվեց միասին խաղացած ներկայացումից:

Մեծ արտիստի, երգչի, նկարչի համար գնահատանքը շատ կարեւոր է: Գիտեք, միայն Խորեն Աբրահամյանի հարցը չէ: Մենք մեր մեծերին չենք սիրում, դա է հարցը: Մեքենա վարելիս հաճախ եմ տեսնում «Հայ մեծերը» վերնագրով պաստառներ: Նրանցից շատերին ճանաչել եմ, շատերի հետ ընկերություն եմ արել: Հիշեք՝ ինչ պայմաններում, ինչ միջավայրում են ապրել նրանք: Նույնը վերաբերում է Խորեն Աբրահամյանին: Իր սիրելի գործով զբաղվելու համար դահլիճ էր վարձում, այստեղից-այնտեղից հնարավորություն էր փորձում գտնել: Մյուսներն էլ՝ Գոհար Գասպարյանը, Պերճ Զեյթունցյանը, Տիգրան Լեւոնյանը, չէի ասի, թե գնահատված չեն, բայց իրականում դժվարություններով, խնդիրներով էին ապրում ու այդպես էլ գնացին: Նույն Մհեր Մկրտչյանն ինչպե՞ս գնաց:

- Չե՞ք կարծում, որ իրապես գնահատելու համար պետք է նախ ճանաչել արտիստին:

- Մեզ մոտ որեւէ լավ բան դժվար են գնահատում: Ինձ մրցանակաբաշխությունները երբեք չեն հուզել, մեդալները, կոչումները, մրցանակները չեն հետաքրքրել, երբեք չեմ եղել թատերական գործիչների, կինոգործիչների միության անդամ, բայց երբ սկսեցի աշխատել երիտասարդների հետ, նրանց ճակատագիրը սկսեց ինձ հուզել: Իրենց պետք է մասնագիտական շատուշատ բաներ փոխանցել, ոգեւորել: Դու գուրգուրում, պահում, մեծացնում ես ու տեսնում, որ գնում են նման տեղեր, որտեղ կարող են իրենց կոտրել: Այստեղ է իմ ըմբոստությունը, հասկանո՞ւմ եք: Եթե այդպես պիտի անեն, ավելի լավ է չանեն: Հիմա շատ-շատ բաներ են խարխլված, երեւի դա էլ պետք է այդպես լիներ: Խոսելն անիմաստ է, ես իմ գործով փորձում եմ զբաղվել 24 ժամ, այդպես կարող եմ տեղից շարժել ու փոխել ինչ-որ բան:

7

- Հայրենիքի զգացողություն՝ ի՞նչ է դա Ձեզ համար եւ կարելի՞ է բառերով բնութագրել:

- Ինձ միշտ հետաքրքրել է, թե մեր մեծերն ինչ են ասում հայրենիքի մասին: Պերճ Զեյթունցյանը սրտիս մոտ բան էր ասում.«Հայրենիքն ու սերը շրթունքիդ չպետք է լինեն, պետք է լինեն սրտումդ»: Ես նրա հետ համաձայն եմ, բայց եթե ուզում եք վերլուծենք, ասեմ՝ հայրենիքն ամեն ինչ է, իսկ հիմա առաջին հերթին մեր ցավն է: Հայրենիքի այժմյան վիճակից ուղղակի սարսուռ կարելի է ապրել: Ասում են՝ սրանից անդին էլ ո՞ւր, բայց ավելին էլ կա, Աստված մի արասցե, դրան հասնենք: Դու հավերժ չես, բայց հայրենիքը քո երեխաների, քո թոռների, նրանց ժառանգների տունն է, իսկ տունն ավերել, նշանակում է կորցնել ամեն ինչ:

Շատ եմ եղել դրսում՝ նույնիսկ շատ-շատ: Եվրոպական ամենազարգացած մայրաքաղաքներում, Միացյալ Նահանգներում չեմ տեսել հայրենիքի զգացողությամբ երջանիկ հայերի: Հաջողակ, նոր պայմաններին լավ հարմարվածների տեսել եմ, բայց հայրենիքի զգացողության առումով երջանիկ չեմ տեսել: Հնարավոր է եւ կան, բայց ես չեմ հանդիպել: Անբացատրելի բան է, քո հայրենիքում գիշերը գլուխդ բարձին հանգիստ դնելն է, եթե դա չկա, ամեն ինչ խախտվում է:

- Ե՞րբ եւ ինչպե՞ս պետք է խոսել պատերազմից: Եվ արդյո՞ք պատերազմն ավելի սուր չի ներկայացնում հասարակության արատներն ու առավելությունները:

- Թեման շատ նուրբ է եւ կապ ունի, թե ով է խոսում: Մարդիկ կան, որ խոսում են, բայց պետք չէ, որ խոսեն: Կարծիք արտահայտել կարող են բոլորը, բայց հարցեր կան, որոնց մասին պետք է խոսեն մարդիկ, ովքեր այդ ամենի միջով անցել են: Իմ կյանքը, տարիների փորձառությունը ցույց են տալիս, որ սիրողականությունը չի կարող ճշմարիտ լինել: Աշխարհում հիմա միտում կա՝ պատահական մարդիկ երկիր են ղեկավարում: Տասնյակ մասնագիտությունների տեր մարդիկ են ֆիլմի նկարահանմանը մասնակցում՝ ռեժիսոր, դերասան, լուսավորող: Եթե որեւէ մեկը մասնագետ չեղավ, եթե լույսը լավ չեղավ, անհնար է, որ ֆիլմը կամ ներկայացումը լավը լինի:

Մեզ մոտ մտավորականի անվան տակ հեռուստատեսությամբ հանդես եկող անեկդոտ պատմողների մի խումբ արդեն քաղաքականությամբ է զբաղվում եւ վերլուծություններ անում: Խորեն Բաբկենիչն ասում էր՝ երգիչներ կան, որոնց ուզում ես ասել՝ «Չե՞ս կարող քեզ զսպել, չերգել»: Մեկ-մեկ այդ մարդկանց նույն բանն եմ ուզում ասել՝ չե՞ս կարող քեզ զսպել, չարտահայտվել: Չգիտեմ՝ դա անհամեստություն է, թե շահութաբեր ինչ-որ բան: Քաղաքական վերլուծաբանները պետք է վերլուծություն անեն, ես պրոֆեսիոնալիզմի կողմնակից եմ: Եթե այդպես լիներ, չէինք ունենա այն, ինչ այսօր ունենք:

- Իսկ ինչպիսի՞ն պետք է լինի բեմադրությունը կամ ֆիլմը պատերազմի մասին: Եվ արդյո՞ք Դուք այդ թեմային կանդրադառնայիք:

- Շատ կարեւոր է այդ մասին խոսել: Շատ դեպքերում օտար հեղինակների գործերի միջոցով էլ եմ փորձում խոսել մեր մասին: Փորձում եմ օտար գործը մերը դարձնել եւ դրա միջոցով ներկայացնել իմ, իմ շրջապատի, իմ քաղաքի պատմությունը: Շատ ավելի ցանկալի կլիներ, որ ունենայինք կամ ունենանք հեղինակներ, որոնք նույնպես հետաքրքիր պիեսներ կստեղծեն:

- Ռուս բանաստեղծ Եսենինն ասում էր, որ սիրո մասին բառերով չեն խոսում... Դուք ի՞նչ եք կարծում:

- Պետք չէ խոսել, դա վերաբերմունք է, ապրելակերպ, մտածելակերպ: Իսկապես ամենակարեւորն է: «Սիրեցեք զմիմյանս» հենց այնպես չի ասվել: Մարդկության հիմքը դա է: Իմ գործն էլ նաեւ սեր քարոզելն է: Չեմ պատկերացնում, որ բեմից դուրս աջ ու ձախ սիրուց խոսեմ: Իսկ կյանքում առանց դրա լինում է այն, ինչ կա հիմա մեր երկրում: Ես մեր ժողովրդին ավելի անսեր չեմ տեսել, այսքան պառակտված ու միմյանց նկատմամբ չարացած չեմ տեսել. սիրո պակասից է: Դա էլ է աշխատանք՝ սեր ներարկել հասարկության մեջ: Հիմա, ցավոք, հակառակն է արվում: Իսկ ինչպե՞ս է լինում, որ ժողովուրդը սկսում է սիրել: Կազմակերպվում են միջոցառումներ, հաղորդումներ են ստեղծվում: Դա հենց այնպես չի լինում, նույնն էլ՝ հակառակը. անսեր հասարակություն ունենալու համար էլ է աշխատանք տարվում:

7

- Ձեր կյանքի ո՞ր շրջանն եք շատ կարեւորում:

- Ներկան է ինձ համար կարեւոր: Այն մարդկանցից չեմ, որ ասում են՝ եթե նորից ծնվեի, նույն կերպ կապրեի: Շատ բաներ կփոխեի: Շատ բաների հետ համաձայն չեմ: Զարմանում եմ՝ այդ ինչպես են ապրել, որ ոչինչ չէին փոխի: Ընտանիքի հետ կապված ոչինչ չէի փոխի: Բայց աշխատանք, կենցաղ, վարվելակերպ, դեպքեր, այնքան բան կուզեի փոխել: Հիմա եմ ապրում այնպես, որ մի քանի տարի անց որեւէ բան փոխելու ցանկություն չլինի:

- Ավելի հասուն տարիքի մարդկանցից հաճախ այսպիսի արտահայտություն եմ լսում՝ հիմա էլ չեն երազում, պլանավորում են: Ձեր դեպքում ինչպե՞ս է:

- Մարդ պետք է երազի, այլ կերպ չի լինում: Ես ամեն օր երեւի տարբեր բաների մասին եմ երազում: Երազանքը որ ավարտվեց, կարծում եմ՝ մարդն էլ կավարտվի: Միայն կասեմ, որ իմ երազանքները նյութական չեն, իմ հարազատներին են վերաբերում, նրանց առողջությանը, ապագային:

Զրուցեց` Լենա Գեւորգյանը
Լուսանկարները` Հրանտ Մարինոսյանի
BRAVO.am