«Շուշիում իմ մաշկի վրա զգացի, թե ինչ է նշանակում հող կորցնել». ֆրանսահայ լուսանկարիչ Անտուան Ագուջյան

Փարիզի «La galerie 15» ցուցասրահում մայիսի 18-ից 29-ը ցուցադրվեցին ֆրանսահայ լուսանկարիչ Անտուան Ագուջյանի աշխատանքները։ 30 տարուց ի վեր իրեն լուսանկարչական արվեստին նվիրած մեր հայրենակիցը բազում ցուցահանդեսներ է ունեցել Ֆրանսիայում եւ այլ երկրներում, եղել տարբեր պատերազմների վկան, սակայն մշտապես իր օբյեկտիվի կենտրոնում է պահում հայրենիքը եւ այն ցույց տալիս իր տպավորիչ լուսանկարներով։

«La galerie 15»-ում կայացած ցուցահանդես-վաճառքի շահույթի մի մասը նվիրաբերվելու է «Ազնավուր» հիմնադրամին։

«Լռության ճիչը․ հայ հիշողության հետքերը» խորագիրը կրող ցուցահանդեսով նա առաջին անգամ ներկայանում է նաեւ հայրենիքում: Երեւանում՝ Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոնում (ՆՓԱԿ), նրա 105 աշխատանքները կցուցադրվեն մինչեւ հուլիսի 3-ը:

Փարիզում զրուցել ենք նրա աշխատանքի, պատերազմական դաշտերում լինելու եւ, իհարկե, արցախյան պատերազմին իր մասնակցության մասին։ Ֆոտոլրագրողն Արցախում էր 44-օրյա պատերազմի օրերին, համագործակցում էր «Le Figaro Magazine» թերթի հետ եւ իր լուսանկարներով պատմում իրականությունը։

- Արցախյան պատերազմի ժամանակ այնտեղ էիք, պատկերացնում եմ, որ դյուրին չէր աշխատել այդ իրավիճակում։

- Բոլոր պատերազմական դաշտերում դժվար է։ Վերջին 6 տարիներին տարբեր պատերազմների եմ մասնակից եղել եւ լուսանկարել Սիրիայում, Իրաքում։ Այս պատերազմի եզակիությունն այն էր, որ Արցախում այնպիսի զգացողություն ունեի, կարծես 1915 թվականն էր, թշնամին թուրքն էր, բանակը՝ թուրքականացված, եւ մենք՝ հայ զինվորների հետ։ Անհավասար պատերազմ էր, ռազմական միջոցներն անհամաչափ էին, աշխատուժը՝ եւս, եւ կարելի էր վերագտնել այն պատկերները, որոնք եղել են Ցեղասպանության ժամանակ։ Ես «լսողական ժառանգություն» եմ ունեցել Հայոց ցեղասպանության մասին, այն պատմությունները, որոնք ինձ պատմել են, պատկերներ են ստեղծել իմ գլխում, եւ այդ պատկերները տեսա Արցախում։ Քահանաները, որոնք պաշտպանում են իրենց եկեղեցիները, մարդկանց գաղթը. Եղեռնի ժամանակաշրջանում լինելն այն զգացողությունն էր, որ ուղեկցում էր ինձ։

5

Անտուան Ագուջյանը

- Նախկինում մտածում էինք, որ գուցե տեղեկատվության բացակայության, լուսանկարներ եւ տեսանյութեր չլինելու հետեւանքով է, որ աշխարհն օգնության ձեռք չէր մեկնել հայերին, սակայն այս պատերազմի ժամանակ կար այդ ամենը, բոլորը տեղյակ էին եւ կրկին լռեցին։

- Այո։ Հիմա տեսնում ենք, թե ինչ է կատարվում Ուկրաինայի համար, սակայն մեր դեպքում պատկերն այլ էր։ Ես, իհարկե, ուրախ եմ, որ Ուկրաինայի համար անհանգստանում են։ Բացի երկու ֆրանսիական լրատվամիջոցից, որոնցից մեկը «Figaro magazine»-ն էր, մյուս լրատվականներն արցախյան պատերազմը ներկայացնում էին որպես երկու երկրների միջեւ տեղի ունեցող կոնֆլիկտ, սակայն դա թշնամու դիտավորյալ կամքն էր ավարտին հասցնել այն, ինչ սկսվել էր 1915-ին։

- Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչն էր նման լուսաբանման պատճառը։

- Աշխարհաքաղաքականության ցինիզմի հարց է. Հայաստանը վաճառելու ոչինչ չունի, Ուկրաինան ռեսուրսներ ունի, Եվրոպային մոտ է: Եվրոպայի քաղաքականությունը Ռուսաստանի, Պուտինի նկատմամբ միշտ էլ անհանդուրժող է եղել, ի հակադրություն դրան՝ Էրդողանի ձեռքն են սեղմում։ Այս ամենն առաջնորդների աշխարհաքաղաքական ցինիզմի կամ քաջության պակասի հետեւանք է։

- Արցախում հանդիպո՞ւմ էիք օտարերկրացի գործընկերների:

- Կային լրագրողներ, բայց շատ ավելի քիչ, քան Իրաքում կամ Սիրիայում։ 2019-ին Սիրիայում մոտ 300 լրագրող կար, տարբեր հեռուստաընկերություններից, այդ թվում՝ BBC-ից։ Արցախ եկել էին ավելի շատ անկախ լրագրողներ, շատերը քիչ ժամանակով էին մնում այնտեղ։

- Ինչպե՞ս է ստացվել, որ ընտրել եք պատերազմների լուսաբանումն ու լուսանկարումը։  

- Ինձ համար լուսանկարչությունն արտահայտվելու միջոց է, սա վկայություն տալու միջոց չէ, ոչ էլ՝ մասնագիտություն: Սկսել եմ 30 տարի առաջ՝ երկրաշարժի ժամանակ, հետո արդեն կյանքի ընթացքում հմտանում ես: ։ Օգտագործում եմ այս միջոցը ներաշխարհս ցույց տալու, հիշողություններ պահպանելու համար։ Ես հենց այդ էլ անում եմ, արթնացնում եմ այն հիշողությունները, որոնք «ժառանգել» եմ իմ տատիկ-պապիկից, բայց՝ կենդանի պատկերներով։ Այս բոլոր պատկերներն իրական պատմություն են ներկայացնում։

5

- Այս դարաշրջանում, երբ շատ են ֆոտոշոփով սարքած լուսանկարները, ինչպե՞ս եք կարողանում իրական լուսանկարների ուժը պահպանել։

- Իմաստ չունի իրականությունը փոփոխել, քանի որ իրականությունը մշտապես ավելի ուժեղ է, քան՝ երեւակայականը կամ մտացածինը։ Լինում է, երբ լուսանկարն ինձ սկզբում դուր չի գալիս, բայց հետո հասկանում եմ, որ դրանք ավելի գեղեցիկ են, քան պատկերացնում էի։ Իրականը միշտ էլ գերազանցում է երեւակայականին։ Ես ընտրել եմ ներկան ցույց տալու տարբերակը՝ անցյալը հիշեցնելու համար։

- Ֆրանսիայում կան մարդիկ, որոնք Ձեր լուսանկարներով են տեղեկանում, որ Արցախում պատերազմ է եղել, նույնիսկ տեղյակ էլ չեն եղել։

- Այո, իմ ցուցահանդեսների ժամանակ լինում են մարդիկ, որոնք չգիտեն, եւ ես բացատրում եմ նրանց։ Իմ նպատակը հիշողությունները փոխանցելն է։

- Ինչպե՞ս եք դիմակայում այդ շոկային իրավիճակներին, երբ պատերազմի դաշտում եք։

- Ես փոքրուց լսել եմ այդ պատմությունները, մարդիկ կան, օրինակ՝ որոշ ֆրանսիացիներ, նոր են բացահայտում նման երեւույթներ՝ ԴԱԵՇ-ի կամ Սիրիայի մասին լսելով։ Փոքրուց լսել եմ կտրված գլուխների, բռնաբարությունների եւ ջարդի մասին, իմ «պատյանն արդեն կոփված է», եւ այդ ամենն ինձ թույլ է տալիս ավելի պատրաստված լինել:

5

Կտուց վանքի Սուրբ Կարապետ եկեղեցին, Վան

- Ուրեմն՝ կարողանում եք դիմակայել այդ դժվարին պատկերներին, սակայն ո՞րն էր ամենաշոկային պատկերը, որ տեսաք Արցախում։

- Շոկն ինձ համար Շուշիի կորուստն էր. նոյեմբերի 4-ին, թե 5-ին գնում էի Ղազանչեցոց՝ մոմ վառելու, արդեն զգում էինք, որ շատ վտանգավոր է դառնում, բայց չէի պատկերացնում, որ վարագույրը կփակվի, եւ այլեւս չենք կարողանա գնալ։ Ռուսները եկան, հետո էլ բացահայտեցինք այն մեծ ողբերգությունը, որ բազմաթիվ զինվորականներ զոհվել էին Շուշիի ճանապարհին։ Եվ զգացի, թե ինչ է նշանակում հող կորցնել, զգացի իմ մաշկի վրա։ Գնալ որոշ տեղեր եւ հետո այլեւս չկարողանալ մտնել այդ նույն տեղը հենց հաջորդ օրը։ Սա մեծ շոկ էր ինձ համար։ Չափազանց ազդվեցի, երբ զոհվեց այն գնդապետը, որի մոտ հաճախ էի լինում. միասին Մարտունի պետք է գնայինք, բայց չգիտեմ՝ ինչու, նա չեկավ ինձ տանելու, գուցե մոռացավ ինձ վերցնել, նույն օրը նա զոհվեց Մարտունիում։

- Ձեր լուսանկարներով հույս եք ցույց տալիս, արդյո՞ք հույս ունեք, որ կվերադարձնենք Շուշին։

- Բավական վատատես եմ իրավիճակի հետ կապված: Ամեն ինչ դեպի ավելի վատն է գնալու, գուցե Արցախի ինտեգրումն Ադրբեջանի կազմում, եւ գուցե Սյունիքի կորուստ շուտով։

- Մշտապես հետեւում եք, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում, կարծո՞ւմ եք, որ լավ լուրեր չեն սպասվում։

- Ասում են, որ վատատեսը լավ տեղեկացված լավատեսն է, սովորաբար լավատես եմ, բայց հայերի համար իրավիճակը շատ բարդ է այժմ։

- Կա՞ն այդպիսի իրավիճակներ, երբ Ձեր լուսանկարչական ապարատը Ձեզ հետ է, բայց երբեք չեք նկարում։

- Երբ Ստեփանակերտում էի, մի երեկո հարյուր մարմին բերեցին Մարտունիից, Մարտակերտից, ուզում էի նկարել, բայց չէի կարողանում, ընդամենը մեկ հատ նկարեցի։ Բայց սա բացառիկ դեպքերից է, քանի որ կարծում եմ, որ ինչ անում եմ, օգտակար է, ըստ այդմ՝ ցանկացած իրավիճակում կնկարեմ, բայց այդ անգամը դժվար էր, որոշ դեպքերում չենք կարողանում։

5

- Ի՞նչ կուզեիք ասել հայրենակիցներին:

- Պետք է գալ Հայաստան, օգնել Հայաստանին, պետք է կրթական համակարգը շատ լավը լինի, որպեսզի պրոֆեսիոնալ մասնագետներ լինեն, եւ, իհարկե, կարեւոր է երեխաներ ունենալը, քանի որ դեմոգրաֆիան խնդիր է Հայաստանի համար: Խնդիրներից մեկն էլ մարդկանց հայրենիքից հեռանալն է, բայց սա միայն սոցիալական խնդիրներից չէ, մարդիկ նաեւ կարիք ունեն գնալու եւ տեսնելու, թե ինչպես է այլ երկրներում։

Նշենք, որ 1961-ի փետրվարի 6-ին ծնված Անտուան Հարություն Ագուջյանն ապրում է Փարիզին հարակից Ալֆորվիլ հայաշատ քաղաքում, համագործակցում է ֆրանսիական հանրահայտ լրատվամիջոցների հետ, ինչպիսիք են «Le Monde»-ը եւ «Le Figaro Magazine»-ը։ Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի կապակցությամբ 2015-ին «Flammarion» հրատարակչությունը լույս ընծայեց Անտուանի գրեթե 30 տարվա աշխատանքի արդյունքը՝ «Լռության աղաղակ. հայոց հիշողության հետքերը» գիրքը։

Զրույցը՝ Էլլադա Ղուկասյան-Բարսեղյանի/Bravo.am-ի սեփական թղթակիցը Փարիզում/
Լուսանկարները՝ Անտուան Ագուջյանի