Նիկոլայ Ծատուրյան. «Մեր բնակչության կեսը Համլետներ են, իսկ իմ Համլետը բացասական կերպար է, որը քանդեց ամբողջ պետությունը»

Ժողովրդական արտիստ, ռեժիսոր Նիկոլայ Ծատուրյանի հետ վաղուց էի ուզում հանդիպել եւ հարմար առիթի էի սպասում, որը ստեղծեց «Հրաշագործ» ներկայացումը: Պայմանավորվեցինք հանդիպել Թատերական ինստիտուտում ուշ երեկոյան՝ իմ աշխատանքից ու իր` ուսանողների հետ փորձից հետո: Թվում էր՝ վաղուց ճանաչում ենք իրար ու կարող ենք խոսել մեզ հուզող բոլոր թեմաներից, իրականում այդպես էլ արեցինք BRAVO.am-ի համար: Հասկացանք, որ հրաշքներ կյանքում շատ են լինում, բացահայտեցինք արվեստի իրական ուժը, բնության առեղծվածը, Թումանյանի հանճարը, Սարոյանի իմաստնությունն ու տարիքի բերած վախերը:

- Պարոն Ծատուրյան, հրաշքների հավատո՞ւմ եք, կյանքում դրանք պատահո՞ւմ են:

- Իհարկե, լինում են: Երբ 1945 թ. հունվարի 8-ին ծնվեցի, հրաշք տեղի ունեցավ, աշխարհն իմացավ այդ մասին, ու նույն թվականի մայիսի 9-ին խաղաղություն կնքեցին:

- Ախ, փաստորեն դրանով էր պայմանավորված 2-րդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը (ծիծաղում ենք,-հեղ.):

- Բնականաբար, հետո մեկ այլ հրաշք տեղի ունեցավ՝ հիանալի ծնողներ ունեցա. հայրս կինոռեժիսոր էր, մայրս՝ կենսաբան, կարգին ընտանիք ունեցա: Ցավոք, վատ բան էլ եղավ, ու փոքր եղբայրս 2 տարեկանում մահացավ, մնացի մինուճար երեխան եւ գրավեցի ամբողջ ուշադրությունը: Մանկությունս իսկական հրաշք էր:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը եւ Հասմիկ Բաբայանը

- Դուք ապրել եք Մաշտոցի պողոտայում գտնվող 4 սենյականոց տանը՝ 13 հոգով՝ ծնողներով, քեռիների ընտանիքներով, տատիկով ու պապիկով, գեղեցիկ գորգով:

- Եվ բոլորն ինձնով էին զբաղված, բայց չէին թողնում երես առած մեծանամ, նախ հայրս էր շատ խիստ: Բավական հիվանդոտ երեխա էի, հաճախ էի անգինա ունենում, վայ, այդ ինչե՜ր էին անում ինձ համար, ինչպիսի դեղեր սարքում: Խտացրած կաթը եփում էին ու մեջը շոկոլադ, կարագ, ձվի մանրացրած կճեպներ լցնում, ուտելիս սիրտս ճաքում էր, այնքան քաղցր էր լինում: Ձկան յուղ էին խմեցնում, ահավոր բան էր, վրայից մանդարին էի ուտում, որ համն անցնի: Հայրս մոմը կաթեցնում էր ծնկներիս, որ ռեւմատիկ դարձած ցավերն անցնեն, մինչեւ որ 13 տարեկանում գլաններս հեռացրին, նոր ուշքի եկա: Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչեր են արել ինձ համար:

- Իսկ ինչպե՞ս եղավ, որ չսիրելով սկսեցիք դաշնամուր նվագել:

- Հայրս էր շատ ցանկանում, որ դաշնակահար դառնամ, ու ինձ տարավ Չայկովսկու անվան երաժշտական դպրոց: Իմ հասակակից տղաները դրսում ֆուտբոլ էին խաղում, իսկ ես ժամերով պետք է նվագեի, սիրտս կանգնում էր: Հայրս խոստացավ քննությունը 5 ստանալու դեպքում ժամացույց առնել. 1952-ին այսօրվա պես չէր, որ ամեն մեկն ունենար: Բայց ուսուցչուհիս ինձնից շատ դժգոհ էր, քանի որ ծույլ էի, ու միշտ մեկ էր նշանակում: Դրա պատճառով մի անգամ հայրս ստիպեց տաբատս իջեցնել ու սկսեց գոտիով հարվածել, բայց տատիկս դուռը կոտրեց, ինձ հորս ձեռքից խլեց, նրան խփում էր, իսկ ես՝ ուրախանում:

Քննությանը չեմ հիշում, թե ոնց եմ նվագել, դու մի ասա՝ արվեստը հենց այդպես է դրսեւորվում. քննական հանձնաժողովը ուշքից գնացել էր ծիծաղից: Երկար ժամանակ դուրս չէին գալիս, վերջապես ուսուցչուհիս կատաղած եկավ ու հորս ասաց. «5, բայց նրանց հետ անընդհատ կռվում էի, քանի որ ամբողջ տարին ոչինչ չի արել»: Հետաքրքրվեցի, թե ինչու էին ծիծաղում, պատասխանեց հորս. «Ձեր այս հիմարն ինձ էր նմանակում ողջ ընթացքում», մինչդեռ մտքիս էլ նման բան չկար:

- Դուք վաղուց եք ցանկացել բեմադրել Ուիլյամ Գիբսոնի «Հրաշագործն» ու այս տարի վերջապես ստացվեց՝ այն էլ երկու հիանալի թատրոնների՝ Համազգայինի եւ Գյումրու բեմերում:

- Հումորն իմ կյանքում անպակաս է, մի անգամ քո պես սիրուն աղջկա հետ էի զրուցում, որն ինձ հարցրեց, թե փորս ինչո՞ւ է այսքան մեծ: Պատասխանեցի. «Սա փոր չի, այլ չիրականացված բեմադրություններս» (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Բայց այս ներկայացումն անելու ընթացքում փորս բավական փոքրացավ:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Փաստորեն էլի հրաշք տեղի ունեցավ եւ օգնեց Ձեզ նիհարել:

- Չեմ հասկանում այն ռեժիսորներին, որոնք ուզում են իրենց կենսագրության մեջ անպայման Շեքսպիր ու Շիլլեր լինի: Պաշտում եմ Շեքսպիրի գործերը, բայց իմը չեն. եթե անեմ, ինձ Հայաստանից կարտաքսեն: Մեր բնակչության կեսը Համլետներ են, իսկ իմ Համլետը բացասական կերպար է, որը հանուն ճշմարտության քանդեց ամբողջ պետությունը: Գիբսոնն իմ սիրելի հեղինակներից է, «Հրաշագործը» շարունակություն էլ ունի եւ կոչվում է «Երկուշաբթի հրաշքից հետո», որտեղ երեխան արդեն 15 տարեկան է (մանրամասն պատում է պիեսը,-հեղ.), դա էլ հետո եմ անելու: Երկար տարիներ փող չկար ու չէր ստացվում բեմադրել այդ գործը: Մի անգամ Նարինկային (Նարինե Գրիգորյան,-հեղ.), որին շատ եմ սիրում եւ հարգում, փայլուն դերասանուհի է, ասացի ծանոթանա պիեսին: Ինքնաթիռում է կարդացել ու վերադառնալուն պես հայտնեց. «Սա իմ դերն է, ուզում եմ խաղալ» ու ինձ էլ ոգեւորեց: Շնորհակալություն Արա Խզմալյանին, որը շատ հավանեց այս ծրագիրն ու ֆինանսավորեց: Ճիշտ է՝ նրանց տված գումարն այնքան էլ շատ չէր, ու ներդում կատարեց նաեւ Գյումրու թատրոնը:

- Ներկայացումը շատ դինամիկ է ու բարդ, բայց նաեւ՝ նուրբ ու զգացմունքային, ինչպիսի՞ն էր ստեղծելու ընթացքը:

- Բեմում ընդամենը 2 ամիս ենք փորձել, բայց երեխան ու Նարինեն միասին 3 ամիս են աշխատել, որովհետեւ նրանց համատեղ գործողությունները շատ դժվար էր ստանալ: Երբ հարսիս ասացի, որ ինձ երեխա է պետք, 35-ին գտավ, շվարել էի, քանի որ երեխաների համար խելքս գնում է: Այնքան լավն էին, չգիտեի՝ որին ընտրել, նշմարվեցին 3-ը, որոնց հետ սկսեցինք աշխատել: Մեկն այնքան վստահ էր ասում. «Ես եմ խաղալու այս դերը», բայց Նարինկան նրանից վախենում էր, որովհետեւ հարվածների տեսարաններում այնպես էր ծեծում, դիմանալու չէր:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Նարինե Գրիգորյանն ու Անգելինա Զաքարյանը բավական շատ են հարվածում միմյանց ու ցավեցնում:

- Նաեւ քաշ են տալիս, ամեն ինչ իրական է: Մյուս երեխան էլ հրաժարվեց խաղալ, ու մնաց այս լակոտը. մոծակ եմ անունը դրել, շշմելու է, թե ինչ աշխատասիրություն ու նպատակասլացություն ունի: Նա մեր դրամատուրգ Բաբկեն Զաքարյանի աղջիկն է: Հելենը կույր է ու անընդհատ Անգելինային հուշում էի, որ աչքերը չշարժի: Ներկայացման մեջ նաեւ համր է ու անընդհատ ճչում է, բայց յուրաքանչյուր ճիչը տարբեր է՝ ասես խոսք լինի: Շատ եմ տանջել երկուսին էլ (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Նարինկային Աստված դերասանին անհրաժեշտ ամեն ինչ տվել է:

- Իսկ ինչի՞ց է ծնվում իսկական դերասանությունը՝ ներսի՞ց է, թե՞ կարելի է սովորեցնել:

- Միայն ներսից է, հնարավոր չէ սովորեցնել դերասան դառնալ, կարելի է նպաստել, որ բացվեն: Ուսանողներիս էլ հոգնում եմ կրկնել, որ ներքին մենախոսություն պետք է ունենան, եթե դա չկա, ու պարզապես տեքստ են ասում, անիմաստ է դառնում: Երբ արթնանում եք ու ատամները մաքրում, հո չե՞ք մտածում. «Հիմա ատամներս եմ մաքրում», ինքնաբերաբար է ստացվում, նույնն էլ խաղալը պիտի դառնա:

- Ինչո՞ւ են լավ դերասաններն ավելի շատ, քան ռեժիսորները:

- Հիմա ռեժիսորներն էլ շատ-շատ են, նույնիսկ մի լավ անեկդոտ եմ հնարել այդ մասին, որ ով ասես բեմադրիչ չէ, չնայած՝ մեջները լավերն էլ կան, բայց 80 տոկոսը եղած-չեղածի հաշիվ է: Շատ եմ ուրախանում, երբ տաղանդավոր որեւէ մեկի գործերը տեսնում եմ, թեեւ թատրոն գնալ չեմ սիրում: Ես վիրաբույժ եմ, օրվա ընթացում 3 վիրահատություն եմ անում, ու երբ վիրաբույժ ընկերս երեկոյան հրավիրում է իր վիրահատությունը դիտելու, միանգամից հրաժարվում եմ: Գերհագեցած եմ թատրոնից, բացի այդ էլ, եթե հանկարծ գնում եմ ու չեմ հավանում, չգիտեմ՝ ինչ անել:

- Իսկ ինչպե՞ս եք կարողանում ճիշտը մատուցել՝ չնեղացնելով մարդկանց:

- Չեմ կարող ասել, որ չեմ հավանել, ամեն դեպքում մարդը ներկայացում է հանձնել, սուտ խոսել էլ չեմ ուզում: Պիտի ճիշտն ասես, բայց գտնես այն ձեւակերպումը, որն այնուամենայնիվ, չի նեղացնի: «Շնորհավորում եմ պրեմիերան, բայց եթե քեզ հետաքրքիր է կարծիքս, առանձին կխոսենք ու կասեմ՝ ինչը դուր չի եկել»,- հաճախ այսպես եմ դիմում: Չեմ սիրում, երբ քննադատում են, պիտի օգնես, որ դրանից բան սովորեն: Մի անգամ Հալեպում համերգի էին հրավիրել, ոչ այնքան պարում էին, որքան գոռում «հայ-հայ»: Գովում էին, թե «խենթանալիք է», ես էլ եմ նման խոսքեր շատ լսել. դե, խենթացել ես, թող գնա (ծիծաղում ենք,-հեղ): Տիկինս շնորհավորեց, ես էլ, թե «Անցած ըլլա», այդ մարդն ինձնից նեղացավ: Եթե ուզում ես աճ լինի, ճիշտն ասելը կարեւոր է:

- Վերջին շրջանում ի՞նչ աշխատանքներ են տպավորել Ձեզ ու անկեղծ կարծիք եք հայտնել:

- «Հրաշագործ»-ից առաջ Գյումրիում Գոռ Մարգարյանը հանձնեց «Միզերի»-ն: Նայեցի ու տեսա, որ տակն իսկապես ռեժիսոր կա, ուրիշ հարց է, որ ինչ-որ բաներ կարելի էր այլ կերպ անել, իրեն էլ այդ մասին ասացի, բայց առանձին այդպես էլ չխոսեցինք: Մտքերս դերակատարներին փոխանցեցի, երեւի, ընդունեցին ու հասկացան:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Իսկ Դուք ո՞ւմ կարծիքն եք լսում ու հետեւություն անում, խոսքը գովեստների մասին չէ, այլ արժեք ունեցող քննադատության:

- Սունդուկյանում ներկայացում էի արել, այն դիտելու էր եկել Հենրիկ Հովհաննիսյանը, որին շատ եմ հարգում: Թատրոնից մինչեւ «Երիտասարդական» կայարան քայլելով եկանք, ամբողջ ճանապարհին իմ հերն անիծեց, շատ ճիշտ բաներ ասաց: Շնորհակալություն հայտնեցի, քանի որ շատ բան հասկացա ու ընդունեցի: Տիկինս ասաց. «Բայց դու ինչ համբերություն ունես, ո՞նց դիմացար այդքան քննադատությանը»: Իրականում այն ինձ շատ էր պետք, այդ ամենը նկատի ունեցա «Փրկեք մեր հոգիները» ներկայացման ժամանակ, որը Հովհաննիսյանը 6 անգամ եկավ դիտելու ու հիացած էր. «Հասկանո՞ւմ ես՝ ինչ ես արել, լրիվ ուրիշ ոճ ես բերել մեր թատրոն»: Ինստիտուտի իմ դասախոսներին շատ էի սիրում, իսկական արվեստագետներ էին ու ապրում էին իրենց առարկաներով:

- Իսկ այսօրվա մասնագետներն ինչպիսի՞ն են ու ի՞նչ են սովորեցնում ուսանողներին:

- Շատերը կան, Նար-Դոսից ու Շիրվանզադեից այն կողմ ոչինչ չգիտեն: Պիտի ստիպես, որ կարդան, ես բարդ հեղինակներ եմ հանձնարարում՝ Հեմինգուեյ, Ջոյս, Պրուստ, Կաֆկա, առանց կարդալ չեմ թողնում լսարան մտնեն, ամեն մեկն իր գրողին պիտի գտնի: «Հրաշագործ»-ն էլ այդ մասին է, որ երեխային հագցնելն ու կերակրելը դեռ բավական չեն. գիշերը քնելուց առաջ հեքիաթ կարդացեք, ստեղծեք մի ուրիշ աշխարհ, տարեք գրական ու նկարչական խմբակներ: Պիտի երեխային հետաքրքիր մարդ ու քաղաքացի դարձնել: Դերասաններին հարցնում եմ, թե ինչու են բեմ բարձրանում, որ շնո՞րհքը ցույց տան, ինձ դա չի հետաքրքրում, պետք է կարողանան հանդիսատեսին մտածելու առիթ տալ: Թատրոնում սիրտն ու ուղեղը պիտի աշխատեն, եթե միայն ուղեղն է՝ դառնում է վերեւից անձրեւ, տակից՝ քամի:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Ո՞նց են ծնվում Ձեր ներկայացումներն ու գալիս տեսարանները:

- Դեմ չեմ այն բոլոր նորամուծություններին, որ հիմա փորձում են, ջահել ժամանակ ես էլ շատ օյինբազ բաներ եմ արել (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Շատ եմ սիրում աբսուրդ թատրոնը, բայց արտասահմանում է այն հասկանալի՝ դա խմորեղենն է համեղ ճաշից հետո: Եթե մեզ մոտ ճաշը լավը չէ, ո՞նց բեմադրենք, դրա համար էլ հայ մարդը չի ընկալում: Հետո աբսուրդ են ասում ու հասկանում Իոնեսկո, Բեքեթ, Ադամով, մենք մի այնպիսի խելագար աբսուրդիստ ունենք, բայց բանի տեղ չեք դնում, ինչ է, թե հայ է:

- Եվ ո՞վ է նա:

- Թումանյանը, «Սուտլիկ որսկան»-ից էլ աբսուրդ գո՞րծ, հանճարեղ է (միասին սկսում ենք Լոռու բարբառով արտասանել այն ու «Կիկոսի մահը»,-հեղ.): Երբ ես եմ ներկայացում անում, ինձ հայ հանդիսատեսն է հետաքրքրում, թե ինչն է նրան հուզում հենց այս վայրկյանին: Երբ ռեժիսորը կարողանում է ճիշտ ժամանակին ու տեղում լավ պիես ընտրել՝ հաջողությունն ապահովված է: Մետրո թատրոնում արեցի «Ուիլլի, Թիթի, Ջիգ ու երեքն էլ մի աղջիկ»-ը, որի գլխավոր դերերում Լեւոն Հարությունյանն ու Աննա Էլբակյանն էին, այ, դա ճիշտ ժամանակին էր: 90-ականներն էին, ու երբ քաղաքում լույս չկար, թատրոնները փակ էին, մենք աշխատում էինք, դահլիճը լեփ-լեցուն էր լինում, մարդիկ հասնում էին 3-րդ մաս, որ այն նայեն: Գիտե՞ս՝ ինչ աղմուկ էր հանել ներկայացումը:

- Բա ինչո՞վ էր այդքան գրավում մարդկանց:

- Առաջ չկար լույս, կար հույս, հիմա կա լույս, բայց հույս չկա:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Իսկ հիմա ինչո՞ւ են մարդիկ նորից սկսել թատրոն շատ գնալ, ամենադժվար ժամանակներում ապավինում են նրա ուժի՞ն:

- Դա կա ու կա, բայց երբ մտնում ես թատերական ինստիտուտ, մի շատ լավ միտք ես տեսնում, որը Սոս Սարգսյանի սիրելիներից է՝ «Լավ ներկայացումը մարդուն տալիս է թեւեր, վատը՝ սմբակներ»: Ու իսկապես այդպես է՝ «Թատրոնում ամբոխը դառնում է ազգ»: «Երեքն էլ մի աղջիկը» լեփ-լեցուն դահլիճում ու հուզված մարդկանցով էր անցնում, որովհետեւ հուսախաբ ազգին ես հակառակն էի տալիս՝ այն, ինչ իրեն պետք էր: Մի երեկո վարագույրը փակվելուց հետո, երբ մոմերը ձեռքներին հեռանում էին, մի կին աղիողորմ արտասվում էր, բերեցինք աշխատասենյակ, ամուսնուն կանչեց: «Լսիր, թե ինչ եմ ասում, այս թատրոնին շատ փող պիտի տաս, դու տեսա՞ր՝ ինչ ներկայացում էր»,-ասաց նրան: Պարզվեց՝ մեծահարուստի կին էր, ամուսինը խոստացավ 2000 դոլար տալ. «Չե՞ս ամաչում, դա՞ է քո ամբողջ օգնությունը, ամենաքիչը 5000 կտաս»: Ու իսկապես տվեց, դրանով եւս 2 ներկայացում արեցինք: Այդպես է լինում, երբ նպատակին հասնող ներկայացում ես բեմադրում: Հիմա էլ «Հրաշագործ»-ի հերթն է: Սովորաբար ներկայացումների ավարտին խոսում եմ հանդիսատեսի հետ, որ իմանան՝ այդ մարդիկ իրականում են եղել, դաստիարակչուհին չի կանգնել կես ճանապարհին, համառությամբ, դժվարությամբ ու տառապանքով աղջկան մարդ է դարձրել:

Առաջին ներկայացումից հետո մի բան ասացի, որը ներկաների ծիծաղն առաջացրեց: Խոստովանեցի, որ այդ գործն արել եմ, որովհետեւ նայում եմ «Կիսաբաց լուսամուտները». ոչ թե սյուժեին եմ հետեւում, այլ թե մարդ արարածն այս ուր է իջել, ինչի հասել: Նրանց դաստիարակած երեխան ի՞նչ պիտի լինի:

- Արվեստի ուժից խոսենք, հավատո՞ւմ եք, որ այն կարող է փոխել մարդկանց կյանքը: Վերջերս զրույց էի կարդում, որում Չուլպան Խամատովան պատմել է, թե ինչպես «Շնիկով տիկինը» ներկայացմանը մտել է ամուսնացած ու դուրս եկել բաժանվելու վճռականությամբ:

- Լավ բան ես ասում, բայց կան մարդիկ, որոնք թատրոնի տեղն էլ չգիտեն: Մեր հասարակությունը, ցավոք, բաղկացած է 70 % ամբոխից, բոլոր ազգերում էլ այն կա, բայց մեզ մոտ շատ մեծ թիվ է կազմում, 25 %-ը ժողովուրդն է՝ ես, դու, բժիշկը, ու ընդամենը 5 %-ը՝ ազգը՝ Արամ Խաչատրյան, Մինաս, Մարտիրոս Սարյան:

- Իսկ մերօրյա արվեստագետներից ովքե՞ր են նրանց թվում:

- Տիգրան Մանսուրյան, Տիգրան Համասյան, էլի կան, որոնք ներկայանալի են, բայց ոչ՝ նախորդ թվարկածներիս մակարդակին: Խամատովան արվեստագետ է, որոնց թիվն էլ բոլոր ազգերում 2-3 % է կազմում, եւ կարող է ազդվել: Սունդուկյանի թատրոնում Սարոյանի «Քո կյանքի ժամերն էի» բեմադրում ու Արմեն Հովհաննիսյանին խնդրեցի հենց բնօրինակից թարգմանել: Մի օր իրենց տուն կանչեց, ու մինչ ինքը կվերջացներ, ինձ համար ձայնագրություն դրեց, ու միանգամից բարձր լսվեց Սարոյանի ձայնը, որը պատմում էր. «Մեկ անգամ գացի Շոուի քովը, ծառան թուռը փացավ. «Շոուին ըսա՝ աշխարհի ամենալավ գրողն է եկել», «Թող ներս մտնի Սարոյանը»,- կանչեց: Աբուշ բան ըսի. «Բեռնարդ, քո գրականությամբ շատ մարդու կդաստիարագես», ան ալ՝ «Թե ինչո՞ւ սուդ գը խոսիս, Վիլյամ, արվեստ ոչ մեկ մարդու դաստիարագած չէ»: Բա ինչի՞ եք գրում. «Որովհետեւ մեկ մարդ կա, որ կդաստիարագվի, ադիգա՝ ինքս եմ»: (Սուլում է, ապա հիացած դադար տալիս,-հեղ.), հանճարեղ էր: Որեւէ բան բեմադրելիս, նախ ես եմ դաստիարակվում, ուրիշների վրա էլ կարող է ազդել, բայց այնքան մարդ կա, որ հեչ պետքներն էլ չի: Հազարից մեկ ներկայացում կամ ֆիլմ կփոխի մարդկանց:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Կա՞ որեւէ գործ, որ Ձեզ վրա է շատ մեծ տպավորություն թողել:

- Ջահել ժամանակ նայեցի «Աստղերն առավոտյան երկնքում» ներկայացումը՝ Լենինգրադի թատրոնն էր եկել հյուրախաղերի: Սունդուկյանի ողջ դահլիճն էլեկտրականացած նայում էր, առաջին անգամ մերկ ու բաց կրծքերով կանայք տեսանք, սկզբում անսովոր էր, բայց հետո սովորական դարձավ, որովհետեւ գաղափարը մեզ բռնեց: 1980 թ. Մոսկվայի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ որոշվեց մարմնավաճառներին արտաքսել 100 կմ հեռավորության վրա, ու հենց նրանց մասին էր այդ գործը: Մի դրվագում կանանցից մեկն ասում է. «Աղջիկներ, Օլիմպիական կրակը», այդ ինչ հայրենասիրություն կար մեջները: Հանկարծ հասկացա, որ սա է արվեստը: Հայրենիք, քո ստեղծած մարդկանց այդ ո՞ւր ես շպրտում: Ներկայացումից հետո կնոջս հետ երկար ժամանակ լուռ էինք: Գիտե՞ս՝ ինչն էր հետաքրքիր, դրանից հետո սկսեցի մտածել. «Դոդին (ներկայացման ռեժիսորն է, -հեղ.), դու ո՞վ եղար է, որ նման ներկայացում անես, բա մե՞նք: Հանճարեղ ազգ ենք, չոռ ու ցավ ենք, գլուխ գովող, մեծամիտ, բա մե՞նք»: Ապա մյուս կողմից մոտեցա հարցին. «Ծատուրյան, Դոդինը լավ տղա է, բա դու հե՞չ»: Ու այդ ներկայացման տպավորության տակ ստեղծվեց «Փրկեք մեր հոգիները»: Միշտ ասում եմ, որ 100 բալանոց սանդղակում այն հասցրի 80-ի:

- 100-ին այդպես էլ չե՞ք մոտեցել:

- Չէ, չես էլ կարողանա, իդեալն է, դրան ո՞վ է հասնում: Ինչպես ուրիշների, այնպես էլ իմ նկատմամբ շատ խստապահանջ եմ:

- Իսկ «Հրաշագործը» ո՞ր աստիճանին եք հասցրել:

- Այդ գործն անելիս անընդհատ հորս խոսքերն էի հիշում: Շատ էր տպավորվել այս միտքը. «Կոլյա ջան, Գոհար Գասպարյանի ձայնալարերը հիմա պետք է «կտրել»: Արդեն մեծացել է ու շատ գիրացած «Անուշ» է երգում, այն սերունդը, որը Գասպարյանի լավ տարիները չի տեսել, զարմանալու է, թե ինչու են նրան այդպես գովում»: Հետո երբ Երվանդ Քոչարն արեց Սասունցի Դավիթ արձանը, հայրս հիացած էր, բայց Վարդան Մամիկոնյանի արձանից հետո կարծում էր, որ նրա ձեռքն է պետք «կտրել»: Մարդ աճում է, հասնում իր առավելագույնին ու սկսում կամաց նահանջել, այդ ժամանակ էլ պիտի դադարի ստեղծագործել:

- Իսկ ինչո՞ւ բերեցիք այդ օրինակները՝ Ձեզ հե՞տ եք փորձում զուգահեռներ տանել:

- Մտածեցի, որ լավ գործեր եմ արել ու հիմա չեմ ցանկանում պարզապես ներկայացում բեմադրել: Ախր, 77 տարեկան եմ, գուցե թոռներիս պահեմ կամ տնով զբաղվեմ, ուզում էի հասկանալ՝ արդյոք իմ ձե՞ռքն էլ «կտրելու» ժամանակն է: Ու իմ առաջ նպատակ դրեցի, որ պետք է լավ ներկայացում անեմ:

- Ու ի՞նչ հասկացաք, հավանաբար, որ դեռ դա անելու ժամանակը չի՞ եկել (ծիծաղում ենք, -հեղ.):

- Հա, եւ շունչ քաշեցի, չգիտեմ՝ հետագայում էլի կանեմ որեւէ բան, բայց այս մեկը վատը չէր: Հիմա ուսանողներիս հետ բեմադրում եմ Կոստանդյանի «Որբանոցը», հոգիները հանում եմ, կյանքներն ուտում, որ ճիշտ լինի ու կարողանան հանդիսատեսին հասցնեն հույզերը: Գիտեմ՝ ինձ շատ են սիրում, բայց միաժամանակ ասում. «Յախք, ե՞րբ է մեռնելու, պրծնենք»: («Լավ էլի, պարոն Ծատուրյան»,- ասում են զրույցի վերջում մեզ միացած ու նրան ճանապարհելու համար մնացած 2 ուսանողները,-հեղ.): Իրենց տանջամահ եմ անում, որովհետեւ իսկական դերասան լինել ահավոր ծանր բան է: Սոսն անընդհատ հիշեցնում էր՝ «Էս անտեր դերասանությունը գիտություն ա» (ասում է Սարգսյանի ձայնով,-հեղ), ճիշտ էր: Դրա համար էլ հաճախ բեմի վրա քայլող գերաններ ես տեսնում, որոնք տեքստ են ասում:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը

- Պարոն Ծատուրյան, ո՞րն է տարիքի առավելությունը:

- Բոլոր տարիքներն էլ առավելություն ունեն՝ ջահել ժամանակ էներգիան է, հաստատվելու ցանկությունը, դրանից հետո ուզում ես եղածը ձեռքիցդ բաց չթողնել: Ապա 70-80 տարեկանում շատերը կպչում են իրենց աթոռից եւ ուզում գեղարվեստական ղեկավար մնալ, ես հասկացա, որ պիտի գնամ ու պատրաստեցի մի երիտասարդի՝ Լյուդվիգ Հարությունյանին, որն էլ հիմա Գյումրու թատրոնի տնօրենն է: Ջահելին պետք է տեղ տալ, ոչ թե կպչել աթոռից, հիմա թատրոնի գեղարվեստական խոհրդականն եմ: Դա էլ, երեւի, իմաստնություն է, որ տարիների հետ է գալիս, բայց ամեն տարիքով մարդ չէ, որ իմաստուն է:

-Իսկ թերությո՞ւնը:

- Մարդն ինքն է գտնում տարիքի թերությունը: 77-ում զգում եմ Թումանյանին, որ 54 տարեկանում խոսում է Աստծո հետ ու հանկարծ հանճարեղ քառյակներ գրում: Նա զգում է իր մոտալուտ վախճանը, դրա համար էլ հայացք է գցում Աստծուն: Ես էությամբ աթեիստ եմ, բայց արդեն խոսում եմ հետը: Զգում եմ, որ գլուխս պտտվում է, բռնվում եմ, նստել-վեր կենալը խնդիր է դառնում, անընդհատ ինձ ասում եմ. «Պինդ, պինդ»: Երբ դերասանը հանկարծ բեմի վրա սիրտը բռնում է, չեմ հավատում: Երբ սիրտդ վատանում է, նախ զարմանում ես, թե այս ի՞նչ եղավ, ապա վախենում ու քեզ հավաքում: Հիմա իմ կարգախոսն է. «Վայ, տարիք ստեղծող, քո հերն եմ անիծել» (ծիծաղում ենք,-հեղ.):

- Որո՞նք են Ձեր կյանքի ամենամեծ սերերը:

- Երեխաներն ու կենդանիներն են, այն նրանք իսկական են: Շատ եմ սիրում այն ծիլը, որը ասֆալտը քանդել է ու դուրս եկել իր փոքրիկ հալով, այ դա ինձ համար հրաշք է: Միակ բանը, որ սկզբից մինչեւ վերջ ընդունում եմ՝ բնությունն է, սարքած ոչինչ չկա: Երկրաշարժը, ցունամին, տորնադոն էլ են հրաշք ու մարդուն հուշում են, որ իրենց դեմ չպայքարեն, գետերի հուները չփոխեն: Մեկ է՝ կգա այդ ապոկալիպսիսը եւ բնության կողմից կլինի: Բնությունն է ամեն ինչը՝ սատանան ու Աստվածը:

- Ի՞նչը կփրկի աշխարհը:

- Բոլորն ասում են գեղեցկությունը, բայց ոչ՝ հումորը: Եթե հումոր ունես, չես գնա դիմացինիդ սպանելու: Ամենաբարդ վիճակում էլ այն օգնում է:

18

Նիկոլայ Ծատուրյանը եւ Հասմիկ Բաբայանը

- Սկսեցինք Ձեր մասին, այդպես էլ եզրափակենք զրույցը՝ ո՞վ է Նիկոլայ Ծատուրյանը:

- Երբ Խզմալյանը Գյումրիում «Հրաշագործը» նայեց ու կենաց խմեց, մտածում էի, թե ինչ լավ մահախոսական է. «Ծատուրյանն այն դեմքերից է, որ կարողացավ մեր արվեստում…»: Վահե Շահվերդյանը լավ ռեժիսոր էր, այս օրերին ամբողջ համացանցն իր մասին է գրում, բայց մեկ ամիս հետո մոռանալու են, 10 տարի հետո՝ նույնիսկ չհիշեն: Մարդիկ Արամ Խաչատրյանին ու Սերգեյ Փարաջանովին գիտեն, որովհետեւ նրանց գործերը մնայուն են, իսկ թատրոնն այսօր կա, վաղը՝ ոչ: Ինչքան ուզում ես ներկայացումը նկարի, այն չէ, եկող-գնացող է եւ հետք չի թողնում: Միակ բանը, որ կնոջս ու ընկերներիս խնդրել եմ՝ իմ մահվան դեպքում չլացեն, մոտենան, ժպտան ու գնան: Ու թող տխուր «Դլե յաման» չհնչի, Մոցարտի հնչյունները տարածվեն:

- Եկեք այդպես տխուր չավարտենք:

-Նիկոլայ Ծատուրյանը քանի կա՝ կլինի:

Զրույցը՝ Հասմիկ Բաբայանի
Լուսանկարները՝ Էլեն Գասպարյանի
BRAVO.am