Հրանտ Թոխատյան. «Որքան փորձում են այս քաղաքին տոնական շուք ու տեսք տալ, այնքան գորշանում է իմ Երեւանը»

BRAVO.am-ը ներկայացնում է ժողովրդական արտիստ Հրանտ Թոխատյանի հետ հարցազրույցի երկրորդ մասը: Առաջին մասը կարող եք կարդալ այստեղ:

Դերասանի հետ շարունակել ենք խոսել նրան մտահոգող հարցերից, փորձել հասկանալ՝ ինչպես օգնել Հայաստանին ու անկախ բոլոր դժվարություններից միշտ ապրել սեփական երկրում, թե որքան կարեւոր է երեխաներին լավ հեքիաթներ պատմել ու անգամ ամենագորշ ժամանակներում փնտրել լույսը:

- Տարբեր առիթներով ասել եք, որ սիրում եք Երեւանը: Ինչպիսի՞ն է եղել Ձեր երիտասարդության Երեւանն ու ինչի՞ համար եք ափսոսում, որ էլ չկա:

- Ամեն սերունդ իր Երեւանն ունի, որովհետեւ ժամանակի ընթացքում այն փոխվում է: Լավ ու վատից դժվար է խոսել, որովհետեւ անհատապես ես զգում քո քաղաքը: Հիմա ասել, որ իմ Երեւանն ավելի լավն էր, քան այսօրվանը, մեծ սխալ կլինի: Իմ քաղաքն էլ տարբերվում է հայրիկիս Երեւանից, նրանը՝ իր պապիկի ժամանակներից: Ամեն մեկն ունի քաղաքի իր կտորը, եւ երբ ընկերներս գալիս են, ցույց եմ տալիս իմ Երեւանը:

- Թեեւ տարբեր առաջարկներ եք ունեցել, բայց չեք հեռացել Հայաստանից: Ինչո՞ւ եք նախընտրել մնալ ու ապրել այստեղ:

- Բայց ինչո՞ւ պիտի հեռանայի. ամեն մեկն իր որոշումն ու նախընտրությունն ունի, ես ապրում եմ իմ քաղաքում, իմ կողմից հարգված ու սիրված մարդկանց հետ ու գնալու որեւէ առիթ չեմ տեսնում: Չեմ էլ մտածել դրա մասին, թեեւ միշտ էլ հնարավորություններ են եղել, մինչեւ հիմա էլ կան: Գերադասում եմ արտերկրում աշխատել ու վերադառնալ:

12

Հրանտ Թոխատյանը

- Առավել եւս հիմա ինչո՞ւ է պետք մնալ ու ստեղծագործել մերօրյա Հայաստանում:

- Միշտ է պետք, ժամանակաշրջանը նշանակություն չունի, թե երբ մնալ ու աշխատել:

- Պարզապես մի փոքր դժվարությունների դեպքում մեր հայրենակիցները նախընտրում են ամեն ինչ թողնել ու հեռանալ:

- Կա՛մ այդքան չեն սիրում, կա՛մ ավելի թույլ են, չեն տեսնում իրենց պայքարի ճանապարհն ու ամեն ինչ ուղղելու տարբերակները: Եթե 90-ականներին գնացողների վերաբերյալ ինչ-որ մեղադրական նոտաներ ունեի, դրանից հետո դադարեցի այդպես մտածել, որովհետեւ 21-րդ դարն է, երկրագունդը՝ փոքր, ու մարդ որտեղ իրեն լավ է զգում, այնտեղ էլ պետք է ապրի: Չի կարող պատահել, որ քաղաքն իր սրտի մեջ կրողը վեր կենա ու գնա: Ինքս առիթի դեպքում գնում եմ, աշխատում ու վերադառնում, այս ամառ 2,5 ամիս նկարահանումների էի, շատ էի կարոտում Երեւանը, երեխաներիս, ընկերներիս, աշխատանքը վերջացավ, ու եկա:

- Բայց Դուք գիտեք, որ միեւնույն է՝ հետ եք գալու:

- Եթե գնացողների ու դրսում ապրողների հետ խոսեք՝ 80 տոկոսը վստահ է, որ վերադառնալու է:

- Շատ ընկերներ ունենք արտերկրում ու ինձնից լավ եք տեղեկացված այդ հարցում:

- Շատ-շատ, դրա համար էլ լավ գիտեմ՝ բոլորն ապրում են իրենց երկրով ու քաղաքներով, որտեղից գնացել են: Ընկերներիս հիմնական մասը երեւանցիներ են, այնտեղ էլ են ստեղծում ակումբներ, հավաքվում են առնվազն 10 օրը մեկ, Երեւանի կենացը խմում, հիշում, կարոտում, մեկ-մեկ՝ անգամ լացում:

- Պարոն Թոխատյան, ինչպե՞ս է Ձեզ հաջողվում մեծանալ չմեծանալով, այսինքն՝ չծերանալ:

- Իմաստը չեմ տեսնում: Դրա համար պետք է, երեւի, շնորհակալ լինեմ Լիլիթին ու Հրանտին. նրանց ու տղաներիս լինելով է դա պայմանավորված: Բացի այդ էլ, սկսում ես մեծանալ այն ժամանակ, երբ կա՛մ հիասթափություն ես ապրում, կա՛մ ինչ-որ բանից հոգնում ու կարծում՝ առանձնապես անելիք չունես: Իսկ ես մեծանամ, որ ի՞նչ:

- Լավ պատասխան էր, բայց հոգով մենք մեծանո՞ւմ ենք, թե՞ միեւնույն է՝ մանկությունից շատ բաներ մնում են մեզ հետ:

- Հոգին չի մեծանում, այն փորձ է ձեռք բերում: Մենք մեծանում ենք ֆիզիկապես ու մտքով, քան հոգով, որովհետեւ ի՞նչ է նշանակում մեծանալ: Տարիքը թվեր են, երբեք չեմ հասկացել ու չեմ էլ հասկանա մարդկանց, ովքեր ասում են՝ «Հոգնել եմ, էլ չեմ ուզում աշխատել, ավելի լավ է նստեմ տանը»: Ինձ դուր է գալիս աշխատել ու որեւէ բան անել՝ մասնակից լինել գոնե այն ամենում, ինչից խելքս հասնում է ու կարողանում եմ անել: Եթե ազատ ժամանակ եմ ունենում, փորձում եմ երեխաների հետ անցկացնել ու հաճախ հեքիաթ եմ պատմում:

12

Հրանտ Թոխատյանը

- Հորինո՞ւմ էլ եք:

- Իմ երեխաներին մեծամասամբ պատմել եմ հենց իրենց նախասիրությամբ իմ հորինած հեքիաթները, իսկ մյուս բալիկներին պատմում եմ ժողովրդական հեքիաթներ կամ հեղինակային: Իմոնք չեմ գրել, չեմ էլ փորձել, երեխաներս են հիշում, որովհետեւ Արամի ու Հայկի հեքիաթներն անպայման չէ, որ նույնը լինեն, ինչ Լիլիթին եմ պատմել: Ամեն մեկն իրենն ունի, հիմա էլ Հրանտի հերթն է:

- Իսկ Հրանտի հեքիաթներն ինչպիսի՞ն են:

- Լավը: Հեքիաթներում ու անգամ ամենագորշ կյանքում, իսկ մեզ մոտ հաճախ է այդպես լինում, պետք է անպայման լույսի կտոր լինի ու ձգտես դրան: Եթե այդ լույսն անջատում ես, ավելի լավ է ընդհանրապես թողնես ու գնաս: Մեր ներկայացումները, միեւնույն է, վերջանում են լույսով: Դա սրտի մխիթարանք չէ, այլապես սուտ կլիներ ու կխաբեինք մարդկանց, այլ հավատ: Անգամ եթե իրականությունն այսօրվանի պես լավատեսության որեւէ նշույլ չի թողնում, միեւնույն է՝ պիտի ձգտես դրան: Որովհետեւ մի օր պետք է լինելու, իսկ այդ մի օրը դու պիտի մոտեցնես, մինչդեռ հիմա մենք նստած սպասում ենք՝ ինչ-որ մեկը կգա ու ամեն ինչ կուղղի, այդպես չի լինում: Ամեն ինչ ինքդ պիտի անես:

- Կարծում եք՝ ներկայացումներն ու արվեստն ընդհանրապես օգնո՞ւմ են մարդկանց գտնել այդ լույսը կամ քայլ անել այն գտնելու:

- Առաջ ավելի էի դրան հավատում, հիմա՝ ոչ այդքան, բայց միեւնույն է՝ կա որոշակի քանակությամբ մարդ, որոնց այդ լույսն օգնում է: Մեր ներկայացումներն այնպիսին են, որ յուրաքանչյուր մարդ կարող է մասնակից լինել, բարձրանալ բեմ, համաձայնել կամ չհամաձայնել: Բեմի ու դահլիճի միջեւ եղած աստիճանը երբեք չենք հանում, եւ հանդիսատեսը կարող է բարձրանալ բեմ ու իր կարծիքն արտահայտել:

- Այդպես հաճա՞խ է լինում:

- Ժամանակին՝ այո, հիմա հանդիսատեսը մի քիչ պահպանողական է:

- Ես էլ նոր իմացա, որ մենք այդպիսի հնարավորություն ունենք մեր կարծիքն ասելու, գուցե, շատերն էլ չգիտեն:

- Ներկայացումը երկխոսություն է, գուցե ոչ «Առաքելը», բայց Կամերային թատրոնն ու նրա ներկայացումների ձեւաչափն այնպիսին են, որ թույլ տալիս են երկխոսելու: «Նազարն» ամբողջությամբ կապ է դահլիճի հետ:

- Կամերայինում իսկապես հանդիսատեսը շատ է միջամտում, սիրո՞ւմ եք այդ անմիջականությունն ու դժվա՞ր չէ, որ նախապես չգիտեք, թե ներկայացումն ինչ ընթացք կունենա:

- Իհարկե, սիրում եմ: Արա Երնջակյանի այդ մոտեցումը դեռ 70-ականներին է հիմնվել, հենց այդ դպրոցի մասին էի խոսում, որ ուզում եմ երեխաներին փոխանցել: Ամեն հեղինակ չէ, որ կարող է ունենալ նմանատիպ ներկայացումներ: Հենց դրա համար էլ, միգուցե, մենք դասականներին չենք բեմադրում, որովհետեւ կարծում ենք՝ ինչ-որ մի թատրոն էլ դրանով պիտի զբաղվի:

12

Հասմիկ Բաբայանը եւ Հրանտ Թոխատյանը

- Ձեր 64 տարիների ընթացքում ի՞նչ եք իմացել Ձեր մասին ու ինչպե՞ս փոխվել:

- Համարյա 65՝ մեկ ամսից էլ քիչ մնաց (Թոխատյանի ծննդյան օրը հունվարի 10-ին է,-հեղ.): Չեմ էլ մտածել դրա մասին, այնպիսին եմ, ինչպիսին կամ, նշանակում է՝ այդպես էլ ուզել եմ: Առանձնապես փոշմանելու ոչինչ չունեմ: Դու քեզ չես իմանում նորովի, այլ այն ամենը, ինչ շրջապատում է, դա ես բացահայտում ու քեզ դնում նման հանգամանքներում, նույնն էլ ներկայացումներում է:

- Միշտ այնքան հանգիստ եք թվում ու շատ հավասարակշռված, իսկ ինչի՞ց եք զայրանում կամ հունից դուրս գալիս:

- Զայրանում ես այն դեպքում, երբ քեզ անօգնական ես զգում ու անկարող, սկսում ես բարկանալ, բայց դա շատ կարճ է տեւում, անմիջապես հավաքում ես քեզ, որովհետեւ զայրույթը երբեք հարց չի լուծում: Այսօր զայրացնող շատ բաներ կան, որոնց հետ չես կարող համաձայնել ու հարմարվել, բայց դա չի նշանակում, որ պիտի նստես տանն ու անընդհատ բողոքես: Ինձ վրդովեցնում է, որ համացանցն ամեն մեկին տվել է առանց իրենց հաշիվ տալու արտահայտվելու հնարավորություն: Ինձ երբեք թույլ չեմ տվել ուղիղ եթերներ մտնել, նրանից չէ, որ ասելիք չունեմ, բայց արդյո՞ք ես իրավունք ունեմ այն փաթաթել ձեր վզին: Դրա համար կա իմ բեմը, որտեղ կարող եք համաձայնել ինձ հետ, կամ կեսից վեր կենալ ու գնալ:

- Շուտով տոներն են, ինչպե՞ս եք նշում Ձեր ընտանիքում:

- Ինչպես բոլորը, փորձում ենք նշել, եթե տրամադրություն ունենք (թատրոնի աշխատակիցներից մոտենում են ու հարցնում, թե ոտքն ինչպես է,- հեղ.): «Արի մի անգամ էլ գրկեմ, որ ցավն անցնի»,- դիմում է թոռանը՝ Հրանտին. այ սա կոչվում է կյանք: Առանձնահատուկ որեւէ կերպ չենք նշում, փորձում ենք տոնական օրվա որեւէ ժամի բոլորս միասին հավաքվել:

- Հիմա հարցեր ունեմ Ձեր ներկայացումների անվանումներով: «Պարոնայք, ամեն ինչ կործանվում է, բայց դեռ կարելի է ապրել եւ զվարճանալ» (1978 թ.), իսկապե՞ս կարելի է ու ինչպե՞ս:

- Իսկ այդ ինչպեսին արդեն պետք է արժանանալ, որ ունենաս հնարավորություն ուրախանալ եւ զվարճանալ: Հենց այնպես դա անելը ցուցամոլություն է՝ ինքդ քեզ ես խաբում: Պետք է վստահ լինես քո արածի ու կարողությանդ հարցում, որ հնարավոր լինի ապրել ու զվարճանալ: Դեռ դա անելու առիթ չեմ տեսնում, մանավանդ հենց այսօր՝ բառիս բուն իմաստով:

- Մերօրյա «երեւանյան օրերի խրոնիկան» ինչպիսի՞ն է:

- Գորշ, ցավոք սրտի, չափից շատ գորշ: Ու որքան փորձում են այս քաղաքին տոնական շուք ու տեսք տալ, այնքան գորշանում է իմ Երեւանը:

- «Mea Culpa»՝ ո՞րն է մեր, ձեր, բոլորիս մեղքը:

-Այն ամենն, ինչ այսօր կատարվում է 4 կողմը, բոլորի մեղքն է, իմն էլ:

12

- Ի՞նչ չսովորել Նազարից:

- Վա՜յ, պետք է ձերբազատվել Նազարից, չնայած՝ դարերը ցույց են տալիս, որ Նազարները եղել են ու կան: Մարդկությունն ու նրանց վերաբերմունքը կյանքին է այդպիսին, որովհետեւ մեծամասնությունը մտածում է անհոգ ապրելու մասին: Լավագույն գրականությունն ու ազգային ասացվածքները, բանահյուսությունը մեզ միշտ հուշել են, որ պետք է ոտքի կանգնել ու պահել երկիրը, մինչդեռ այսօր մենք պացիֆիստական ենք խոսում: Մտածում են այնպես պահեն իրենց երեխաներին, որ հանկարծ կռիվ չգնան: Միգուցե մայրական տեսանկյունից ինչ-որ տեղ կարելի է հասկանալ: Երբ եկավ իմ տղաների ծառայելու հերթը, երկուսն էլ գնացին: Ավելին ասեմ, եթե հնարավորություն լիներ, վստահ եմ՝ Լիլիթն էլ կծառայեր, ու ես դեմ չէի լինի:

Տղաներին ճանապարհել եմ ծառայելու, այդքան էլ հեշտ չէր, մանավանդ Արամս ապրիլյան պատերազմ է անցել, կողքին եմ եղել, բայց դա նշանակություն չունի՝ ծնող ես ու սիրտդ ցավում է: Իմ երեխան ոչնչով չի տարբերվում մնացած այն տղաներից, որոնք զոհվեցին: Այսօր մեզ հյուր էին զինվորներ, որոնք անցել են այդ ամենի միջով ու, Աստված առաջ, կան, թեեւ առանց վերջույթների, խնդիրները շատուշատ են, բայց միեւնույն է՝ նրանց աչքերում կայծ ու լույս կա, իսկ դա շատ կարեւոր է:

- Կյանքը, միեւնույն է, ամեն ինչից ուժեղ է:

- Իհարկե, ու ես այնքան եմ ուրախանում, որ իրենք էլ սիրահարվում են եւ ամուսնանում, նրանց կողքին հրաշալի աղջիկներ կան: Սերը ուժ է տալիս իրենց կողքի տղամարդուն ընդունել այնպիսին, ինչպիսին կան՝ պոզ ու պոչ չեն կպցնում:

- Ի՞նչ բացել «ժանգոտ բանալի»-ով:

- Պետք է բացել ապագայի լույսի դուռը, բայց ոչ՝ ժանգոտ բանալիով, այն երբեք որեւէ դուռ չի բացում, իսկ մերը ժանգոտ է: Մեզնից է կախված, թե որքանով կկարողանանք մաքրել այդ ժանգը: Ինքներս պետք է անենք, եթե վերջապես հասկանանք, որ ձեռք ենք բերել պետություն եւ պետականություն եւ չպետք է կորցնենք: Մեր պետականության հանդեպ այդ հավատը կմաքրի բանալին, անպայման չէ, որ այն դառնա ոսկի, կլինի նորմալ բանալի, որով կբացենք ապագայի դուռը:

- Որտե՞ղ «կորչել-մոլորվել Հայաստանում»:

- Հայաստանում հնարավոր չէ կորչել ու մոլորվել. մենք շատ անմիջական ենք ու երբ տեսնում ենք մեկին, որը կորել է կամ իրեն վատ է զգում, հավաքվում ենք եւ օգնում, բայց երբ հերթը հասնում է, որ նույն կերպ էլ հավաքվենք ու մոլորված մեր երկրին միասին օգնենք, այդ ժամանակ, ըհը...

12

Հրանտ Թոխատյանը

- Երեւի, մենք չունենք թիմային մտածելակերպ, որ կարողանանք այդպես անել:

- Մի ժամանակ ասում էին, որ Հայաստանն արտահանելու առանձնապես շատ բան չունի, բայց մենք արտահանում էինք սերը, ընտանիքի դրվածքը, օջախ հասկացությունը: Այսօր ընտանիքն էլ ենք կորցնում, որովհետեւ մոտեցումը փոխվում է: Հաճախ մեզ համար որպես թվացյալ օրինակ ենք վերցնում երկրներ, որոնց պես նույն բանը հաղթահարելուց հետո իրենցից ավելի առողջ ենք դուրս եկել այդ ամենից: Նրանք գուցե ավելի բարեկեցիկ են ու ավելի հարուստ, բայց արդյո՞ք ավելի հոգեւոր են: Իսկ մենք այսօր այդ հոգեւորն ունենք ու առանց մտածելու հանգիստ կորցնում ենք: Մեր վերաբերմունքը սերնդին, ցավոք սրտի, լավից իջեցրել ենք միջինի, դրա համար էլ այսօր հաճախ տեսնում ենք երիտասարդների, որոնց համար շատ արժեքներ որեւէ գին չունեն, ու կարող են թվացյալ հանգիստ ապրել: Մտածում են՝ ինձ չկպնեն, ես ոչ մեկի չեմ կպնի, ունենամ լավ տուն, մեքենա, գնամ այս ու այն կողմ: Բարեբախտաբար, երջանիկ դերասան եմ, կարողացել եմ կամ կարողացել են ինձ համար ստեղծել մթնոլորտ, որ լավ աշխատել եմ, վաստակել ու վաստակում եմ եւ հանգիստ ապրում: Կարելի էր դրանով հանգստանալ, նստել ու վայելել, այ, այդ դեպքում արդեն կմեծանայի: Հիմա կխոսեր 65 տարեկան կյանքի փորձով, իմաստուն ու համարյա ալեհեր ծերունի, որը բալիկ ջան կասեր: Չէ, դրա ժամանակը չի, հետո կգա, հիմա անելիք կա:

- Փոքր քաղաքում մեծ պատմություններ շա՞տ են լինում:

- Իհարկե, Երեւանում միշտ էլ պատմություններ եղել են ու կլինեն: Դրանցից էլ ձերբազատվել չի լինի:

- Իսկ հիմա արագ հարցեր: Գաղտնիքներ Ձեր մասին, որոնք կարելի է բացահայտել:

- Չի կարելի, եթե գաղտնիք է: Չունեմ նման գաղտնիքներ, բոլորը բացահայտված են:

- Ի՞նչն եք Ձեր մեջ գնահատում:

- Ես չպետք է գնահատեմ, այլ իմ շրջապատի մարդիկ, եթե գնահատում են, լավ է, եթե ոչ՝ այդ դեպքում ընկնեմ մտածմունքի մեջ:

- Այդ դեպքում Ձեր թոռնիկին հարցնենք, թե ի՞նչն է գնահատում Ձեր մեջ:

Փոքրիկ Հրանտ. Ամեն ինչ:

- Ի՞նչն եք միշտ ուզել փոխել, բայց չի ստացվել:

- Ուշանալը:

12

Հրանտ Թոխատյանը

- Ինչի՞ն եք հավատում:

Փոքր Հրանտ. Հավատում ենք, որ հայրենիքը կհաղթի պատերազմը:

- Ըհը, ես թոռնիկիս հետ միշտ համաձայն եմ, հավատում եմ, որ լույսը լինելու է, չի կարող չլինել, եթե չհավատաս դրան, ավելի լավ է՝ չապրես:

- Ինչի՞ համար եք ափսոսում:

- Ոչ մի բանի համար:

Փոքր Հրանտ. Այդ էդ էլ ես ճիշտ ասում:

- Ինչի՞ց եք վախենում:

- Կորցնելուց եմ վախենում, միմիայն դրանից, ուրիշ ոչնչից:

- Ինչո՞ւմ է կյանքի իմաստը:

- Հենց ապրելու մեջ, ու եթե Աստված այդ բարիքն ու նաեւ շնորհք է տվել, պարտավոր ես այնպես ապրել, որ անպայման կիսվես դրանով, չես կարող ամեն ինչ քո մեջ պահել: Էգոիզմը մարդկային չարիքներից է, բոլորիս մեջ կա, առանց դրա չի լինում, բայց պետք է այն չդառնա ապրելակերպ:

- Ի՞նչ է սերը Ձեզ համար:

- Ամեն ինչ, հենց սերն էլ կյանքն է, երբ արդեն չես սիրում, այդ ժամանակ մեռնում ես, անգամ եթե ապրում ես:

- Սիրուն էր ասված, շնորհակալ եմ:

Հրանտ Թոխատյանի հետ հարցազրույցի առաջին մասը կարող եք կարդալ այստեղ:

Զրույցը՝ Հասմիկ Բաբայանի
Լուսանկարները՝ Էլեն Գասպարյանի
BRAVO.am