«Գոյը»՝ ներսից. շնչող բեմը, Սունդուկյանի հետ ընդհանուր պատն ու հոգիներին դիպչելու շնորհը

Այսօր բազմաթիվ արվեստագետներ եւ թատերասերներ իրենց զորակցությունն են հայտնում «Գոյ» թատրոնին, որը ԿԳՄՍ նախարարության նախագծով լուծարման եզրին է: «Գոյը» Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի հետ միավորելու այս լուրերից առաջ ենք եղել այնտեղ ու անդրադարձել BRAVO.am-ի «Ներսից» շարքի համար:

«Գոյը» Սունդուկյանի հարեւանությամբ է գտնվում իր հիմնադրման օրվանից՝ 1988 թվականից: Թատրոն մտնելու համար նախ պետք է ոլորապտույտ աստիճաններով բարձրանալ, իսկ որ ճիշտ տեղում եք, կհասկանաք «Գոյ»-ի առաջին ներկայացումների պաստառներից: Մեզ հենց այդ հատվածում դիմավորեց թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արթուր Սահակյանը:

32

Խորեն Աբրահամյանի հրավերով են 4 ռեժիսորներ եւ նկարիչ Մկրտիչ Մկրտչյանը Կամերայինից եկել եւ հիմնել նոր թատրոն՝ սկսելով ստեղծագործել իրենց հոգեհարազատ ու տարբերվող ոճում: Ամեն ինչ սկսվել է Արսեն Աբրահամյանի «Խեղկատակների դպրոց»-ից, ապա Արմեն Մազմանյանն արել է «6 պերսոնաժ հեղինակ որոնելիս» ներկայացումը, Իոնեսկոյի «Ռնգեղջյուր»-ն ու Բեքեթի «Գոդոյին սպասելիս»-ը Սահակյանն է բեմադրել, իսկ Սամսոն Ստեփանյանը Վիլյամ Սարոյանի «Օպերա-օպերա» մի քանի էջանոց գործը վերածել է 1,5 ժամանոց գեղեցիկ ներկայացման:

32

Փոքր տարածքը

Սկզբում Սունդուկյանի թատրոնով են անձնակազմն ու հանդիսատեսը հասնելիս եղել «Գոյ», ինչը բավական անհարմար էր:

«Սունդուկյանի հետ ընդհանուր պատ ունենք, նախկինում մյուս կողմից իրենց փորձասենյակն էր, իսկ հիմա՝ զգեստապահարանը: Սա վարձակալած տարածք է, մեզնից բացի ստուդիաներ էլ կան, եւ երբ երեխաները պարի փորձերի են գալիս, իսկական գժանոց է լինում»:

Սահակյանի հետ մտնում ենք թատրոնի տարածք, որը բավական փոքր է ու ամեն մետրը  խնայողաբար է օգտագործվում՝ ոչ մի ազատ անկյուն կամ հատված չկա, դեկորներ են պահում, հագուստներ կամ էլ այլ անհրաժեշտ իրեր: Անգամ հանդիսատեսի համար նախատեսված նստատեղերի ներքեւում են դեկորներ տեղադրել: Սահակյանն ասում է, որ ուրիշ տարբերակ չունեն ու տարածքն ունիվերսալ են օգտագործում: Մինչ մենք շրջում էինք թատրոնում, բեմում «Անասնաֆերմա»-ի դեկորներն էին տեղադրում:

«Ամեն ինչն այս փոքրիկ տարածքում է, որտեղ մի կերպ ենք տեղավորում՝ հանդերձանքը պահելու սենյակ ունենք, հարդասենյակներ ու ռեկվիզիտի համար տարածք: Մեզ  միացնում ու բաժանում է Սունդուկյանի պատը: Ինքներդ նայեք՝ պայմանների տարբերությունը միանգամից երեւում է»:

32

«Գոյ» թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արթուր Սահակյանը

Նոր թատրոնը

80-ականների վերջերին թատերական կյանքն ավելի ծավալուն ու մեծ էր, կարեւոր ներկայացումների տոմսեր ճարելը՝ չափազանց դժվար: Հասարակական քննարկումներ էին լինում, որոնցում մարդիկ իրենց կարծիքն էին հայտնում ու լսում հեղինակավոր արվեստագետներին: 1988 թվականին «Գոյ» թատրոնի բացվելն էլ մեծ իրադարձություն էր թատերական կյանքում, լուրն արագ տարածվեց ամբողջ քաղաքում:

«Ժամանակի ընթացքում նպատակ դրվեց փոխել մարդկանց՝ ինչքան բութ, այնքան լավ: Ի՞նչ մտածել, ի՞նչ կարդալ, ի՞նչ մասնակցել քաղաքի կյանքին, սերիալները բերեցին դրան, ինձ սպանում է, որ մորուքը, դաջվածքն ու պատռած ջինսն են հիմա նշաձող դարձել, ամեն ինչ մանրացել է: Իսկ այն ժամանակ թատրոն բացելն իսկապես շատ դժվար էր, մենք երկար ժամանակ թատերական ֆոնդին էինք պատկանում: Շատ լավ կազմ էր հավաքվել ու բոլորը ձգտում էին աշխատել: Մեր ընտրած գրականությունը բոլորի համար թանկ էր: Այն ժամանակ հայտնի ու ճանաչում ունեցող շատ դերասաններ ուզում էին գոնե համատեղությամբ աշխատել մեզ մոտ: Հիմա պետական կարգավիճակ ունենք եւ ընդամենը 30 հաստիք, բոլորը համալրված են ու չենք կարող մրցույթ հայտարարել եւ նոր դերասան ընդունել: Անիմաստ է խոսել պետական մարմինների հետ՝ չքանդեն, չեն էլ ավելացնի: Ենթավարձակալ ենք Սունդուկյանում, չեմ կարծում՝ որեւէ մեկի մտքով կանցնի մեզ համար նոր շենք կառուցել»:

32

4 հաստիք կրճատվել է մի քանի տարի առաջ, երբ մշակույթի նախարարն Արմեն Ամիրյանն էր: Դրա համար անհրաժեշտության դեպքում դրսից են հրավիրում դերասաններ, այդպես «Գոյ»-ում խաղացել են Ռաֆայել Գրիգորյանը, Լեւոն Հարությունյանը, Արա Սարգսյանն ու ուրիշներ:

Թատրոն-լաբորատորիան ու հին հանդիսատեսը

«Գոյն» իսկզբանե ներկայացել է որպես լաբորատորիա, որպեսզի կարողանա իր մեջ ներառել թատերական նորագույն ձեւերն ու ռեժիսորներին հետաքրքրող գրականությունը:

«Մի պարտադիր պայման կար, որ բեմադրենք լավ գրականություն՝ Խորհրդային տարիներին մի երկար ժամանակաշրջան եղավ, որ տեղյակ չէինք արգելված գրքերից: Ինքնահրատարակված տարբերակներն էինք ձեռք բերում ու կարդում: Շատ դժվար էինք գտնում արտասահմանյան գրականություն, մակուլատուրայի կետերում էինք եղածը փորփրում ու որեւէ արժեքավոր բան գտնում: Բարեբախտաբար, ԵՊՀ հրատարակչությունը 2 հատորով գիրք լույս ընծայեց, որում մեր ուզած գրականությունը կար: Այն իր մեջ ներառում էր 20-րդ դարի արտասահմանյան ժամանակակից դրամատուրգիան: Հազար ու հետաքրքիր բան կար, որից հայ հասարակությունը տեղյակ չէր»:

32

Սահակյանը ցավով է նշում, որ հանդիսատեսի մակարդակն ու հետաքրքրությունները շատ են փոխվել: Ու մի այսպիսի օրինակ է բերում՝ նախկինում հանդիսատեսը երբեք չէր փորձում Սունդուկյանի թատրոն ծառայողական մուտքից մտնել, եթե, իհարկե,  դերասաններին չէր սպասում, որպեսզի նրանց ծափահարի: Բոլորն էլ գիտեին, որ իրենց համար նախատեսված մուտքն այգու կողմից է:  

«Մինչդեռ հիմա նախ գնում են ծառայողական մուտքի մոտ, ապա գալիս «Գոյ» եւ անգամ գրածը չեն կարդում, նոր գտնում իսկականը: Այն ժամանակվա պահանջարկն ուրիշ էր»:

«Գոյ» էլ մարդիկ գնում էին տարբերվող ու նոր գրականությանը ծանոթանալու պահանջով: Սահակյանը կարծում է, որ հանդիսատեսը պետք է կարողանա Շիրվանզադեից բացի, այլ գործեր էլ մարսել ու հասկանալ, որ աշխարհում տարբեր գրական ուղղություններ ու փիլիսոփայություն գոյություն ունեն:  

Ստիպված դադարները

Սովորաբար միաժամանակ մի քանի ներկայացման վրա աշխատել չի ստացվում՝ նորից տեղի սղության պատճառով: Ընթերցանության համար առանձին սենյակ ունեն, իսկ բեմի վրա աշխատանքները զուգահեռ անել չեն կարող: Դրա համար մյուս ներկայացումները մոտ 2 ամիս սպասում են, որպեսզի ռեժիսորներից մեկն ավարտին հասցնի իր բեմադրությունը:

32

«Պայմաններն իրենք են թելադրում՝ ինչ անել, հիմա ուզում ենք հենց ընթերցանությունից անցնենք բեմ, մյուս ներկայացման սեղանի շուրջ աշխատանքները սկսենք, որպեսզի շատ դադարներ չլինեն, բայց դա էլ գումարի հետ է կապված: Ամեն ներկայացում իր պահանջներն ունի ու բեմը լրիվ փոխվում է»:

Սահակյանը նշում է, որ ժամանակին «Գոյը» լուսային ու ձայնային տեսակետից ամենահագեցած թատրոններից է եղել, բայց դրանից հետո ոչինչ չի փոխվել եւ նոր տեխնիկա ձեռք չի բերվել:

«Պայմաններից ելնելով՝ մեզնից մոգոնում ենք ինչ կարող ենք: Ուրիշ ձեւ չես էլ կարող մտածել, եղածի շրջանակում ես աշխատում ու ստիպված հետաքրքիր լուծումներ գտնում: Երեւակայությունը լավ բան է, բայց այն սահմանափակվում է այս տարածքով»:

Ձեռքբերումները

Սահակյանը վստահորեն ասում է, որ գոհ է 35 տարիների ընթացքում իրենց ծավալած գործունեությունից՝ բնավ չեն ամաչում որեւէ ներկայացման համար: Դրանցով փորձել են օգնել մարդկանց զարգանալ, համարձակ մտքեր են փոխանցել ու ծանոթացրել աշխարհում առկա գրական ուղղություններին:

32

«Բազմաթիվ թատրոններում եմ աշխատել՝ Սունդուկյանում, Պարոնյանում, Գյումրիում, Օպերայում, Ստանիսլավսկիում, «Փոս»-ում, որտեղ բեմն իսկապես փոքրիկ էր, բայց այնտեղ տեսել եմ այնպիսի ներկայացումներ, որ ամբողջ կյանքում չեմ մոռանա: Եթե ասելու բան կա, պարզապես աթոռ կարող ես դնել, բայց կհուզես ողջ դահլիճին: Կարեւորն այն է, թե ոնց ես աշխատեցնում հոգիդ ու այն համագործակցության մեջ դնում դիմացինի հոգու հետ»:

Պատմում է «6 պերսոնաժ» ներկայացման մասին, որի ավարտին ամեն ինչ փլվում է, բեմը քանդվում, վերեւից ավազ է թափվում եւ լամպը՝ պայթում: Այդ ներկայացումը հյուրախաղերի ժամանակ ցուցադրել են Բոսնիա եւ Հերցեգովինայի Զենիցա քաղաքում, ու երբ ներկայացման ավարտին եկել են խոնարհման, դահլիճում մարդ չի եղել, այդ տեսարանից հետո բոլորը փախել են՝ կարծելով երկրաշարժ է: Իսկ Հայաստանում մարդիկ ավելի համարձակ են եղել ու մինչեւ վերջ նայել են:

Յուրահատուկ վայրը

Սահակյանի համար «Գոյ»-ում ամենասիրելի վայրը բեմն է ու դահլիճը, որտեղ էլ երեւում է աշխատանքի արդյունքը: Նրա կարծիքով՝ բեմը յուրահատուկ հատկություն ունի եւ ինչպես բոլոր կենդանի արարածները՝ շնչում է:

«Այն բանական է, կարող է քեզ բարձրացնել, կայացնել կամ տապալել, եթե իրեն չսիրես: Նա պատրաստակամ է, բայց շատ բաներ կան, որ իրեն արժանի չեն, ու նպաստում է, որ դրանք չկայանան: Արվեստի չափանիշներով եմ խոսում, ոչ թե այն մասին, որ դահլիճներ են լցվում, դրանք տարբեր բաներ են: Եթե բեմը ձեր սերը չի զգում, չի էլ օգնում, որ հաջողության հասնեք: Գործիդ մեջ առավելագույնս լիարժեք պիտի լինես, նախ տիրապետես գործիդ եւ ինքդ քեզ չխաբես, որ մեկ ներկայացում էլ արեցի»:

32

Հիմնականում իր բեմադրած ներկայացումները հավանում է («Ռնգեղջյուր», «Գոդոյին սպասելիս»), բայց կան նաեւ այնպիսիք, որոնց ավելի սովորական է վերաբերվում՝ ամեն ինչ կախված է բեմադրության ասելիքից: Ուրախանում է, որ 2022-ին «Լոնդոն բլյուզ»-ն է արել, բայց Բեքեթի գործերն ավելի շատ է սիրում:

Ներքին մթնոլորտը

«Գոյ»-ում աշխատում են Սահակյանի սերնդի 5 ներկայացուցիչներ ու Արմեն Մազմանյանի ուսանողները, որոնք շատ նվիրված են իրենց գործին: Ռեժիսորի խոսքով՝ իրար հետ լավ չլինելու որեւէ պատճառ չունեն, չեն փորփրում ու ներքին մթնոլորտը խարխլում, իսկ ով համարձակվի նման բանել անել, շարունակություն չի ունենա:

«Սա թատրոն է առանց ինտրիգի: Կուլիսներն ուղղակի կուլ են տալիս մարդկանց, դա իմանալով՝ աշխատում ենք մեզ մոտ չներթափանցի: Այդ ամենից փախել ենք, ինքս տարբեր թատրոններում աշխատել եմ ու տեսել այդ երեւույթի հետեւանքները, բայց այդ ամենից հեռու եմ մնացել ու բազմաթիվ ընկերներ ձեռք բերել: Թատրոնում միշտ էլ նախանձ ու իրար վրա սարքել կա, չգիտեմ էլ դրդապատճառները, որովհետեւ այդ ամենն ինձ հետաքրքիր չէ»:

32

Ապա հիշում է Դոստոեւսկու գործերից մեկը՝ «Ծիծաղելի մարդու երազը», որում գլխավոր հերոսն իր կյանքի ամենավատ, զզվելի ու ցուրտ օրն է ունենում, բոլորն իր վրա ծիծաղում են, եւ երեկոյան որոշում է ինքնասպան լինել: Նման բան երազում է անում ու մահից հետո ընկնում դրախտի պես մի վայր, որտեղ կատարյալ մարդիկ են, բոլորն իրար սիրում են ու իրեն էլ լավ ընդունում: Բայց այդ մարդիկ նրանից վարակվում են, ու որոշ ժամանակ անց այդ աշխարհն էլ հայտնվում է ցեխի մեջ, եղանակը փոխվում է ու ամեն ինչ փչանում: Սահակյանը բացատրում է, որ վարակն ամեն տեղ էլ կարող է թափանցել, բայց դա առաջին հերթին մեզնից է կախված՝ կկարողանա՞նք կանխարգելել, թե՞ ոչ:

Ռեժիսորները

«Գոյ»-ում 3 ռեժիսոր կա՝ Սամսոն Ստեփանյանը, Արթուր Սահակյանն ու երիտասարդ սերնդից Սարգիս Արզումանյանը («Անասնաֆերմա», «Օտարը»):

Թատրոնում Արմեն Մազմանյանի ձեռագիրն էլ մեծապես զգացվում է իր ուսանողների շնորհիվ, Սահակյանն ասում է, որ նրանցից ունիվերսալ մասնագետներ է պատրաստել:

«Նա բոլորին փոխանցել է թատրոնի նկատմամբ հիվանդությունը, սերը, մասնագիտությանը ծառայելու գաղափարն ու ասել. «Այս գործում երբեք կուշտ չես լինի, տես՝ ինչ ես անում: Բայց այս մասնագիտությունը լավագույններից մեկն է աշխարհում»: Նրա ուսանողներն ամեն ինչ արագ են ընկալում ու կարողանում աշխատել տարբեր ռեժիսորների հետ»:  

Ամեն ներկայացումից առաջ փորձում են հասկանալ, թե ինչ մթնոլորտում են աշխատելու եւ հոգեբանական ինչ տարրեր ու դադարներ օգտագործելու: Կան օրեր, որ պարտադիր նայում են հանդիսատեսի աչքերին, կամ հակառակը՝ նստածներին փորձում չնկատել:

«Դա ձեզ վրա էլ է ազդում, ամեն անգամ բեմ դուրս գալիս մարդկանց հոգու հետ ենք աշխատում: Ցանկացած ներկայացումից հետո քրտնում ես ու էներգիա տալիս: Բեմը կենդանի է ու քեզ հետ շնչում է, կինոյում լավագույն դուբլն ընտրում ես, ու վերջ, այստեղ ամեն երեկո պետք է անհրաժեշտ ապրումներն ունենաս: Կարեւոր չէ, թե դերասանը ոնց է հասել թատրոն, խցանման մեջ է ընկել, քաղցած է կամ այլ խնդիր ունի, բեմում այդ ամենը մի կողմ է դնում»:

Պատմում է իրենց դերասանուհիներից մեկի մասին, որը հարազատին կորցնելուց հետո բեմ է բարձրացել ու խաղացել՝ ցույց տալով, որ դրանում է իսկական պրոֆեսիոնալիզմը: Թատրոնը նաեւ օգնում է սեփական ցավը վերապրել եւ վիշտը վանել, ծառայել մարդկանց ու քո իմացածով կիսվել նրանց հետ: Դրանում է Սահակյանի կարծիքով թատրոնի ամենամեծ յուրահատկությունը՝ թատրոնում ծառայում են, ոչ թե աշխատում:

Հանդիսատեսի պահանջը

«Գոյ» թատրոնում չեն փորձում բավարարել հանդիսատեսի պահանջները, իրենք են դրանք ձեւավորում: Սահակյանը համարում է, որ զիջելու դեպքում սերիալում կհայտնվեն: Իրենց թատրոնը տան պես հոգեհարազատ ու ջերմ են դարձրել, որ մարդիկ իրենց լավ զգան այնտեղ: Ժամանակի ընթացքում անգամ դեմքով են սովորել տարբերել սեփական հանդիսատեսին:

32

«Մեզ համար արդեն խաղ է դարձել, որ մուտքի մոտ կանգնում ենք ու գուշակում, թե հանդիսատեսից ովքեր են մեզ մոտ գալիս: Եվ 90 տոկոսի դեպքում չենք սխալվում: Մանավանդ սթենդ-ափերի վարձակալության օրերին հստակ գիտենք, որ դրանք նայելու համար են եկել, պետք էլ չի, որ գան մեր ներկայացումներին: Ուրախությամբ պետք է ասեմ, որ մեր դահլիճն էլ սկսել է լցվել: Բեքեթը Փարիզում էլ դահլիճ չի ապահովում, Իոնեսկոն ինքն էլ ասում էր, որ հաճախ խաղում էին մեկ հանդիսատեսի համար, մի անգամ նույնիսկ մարդ չի եղել դահլիճում: Իոնեսկոյի գործն իր իսկ բեմադրությամբ միայն կինը պետք է գար նայելու, նա էլ ատամի ցավի պատճառով բացակայել է: Ֆելինին երբեք դահլիճ չի լցնում, զուգահեռ չեմ տանում, բայց նման խնդիր ամեն տեղ է լինում»:

Սահակյանը շնորհակալ է բոլոր մարդկանց, որոնք իրենց ներկայացումների կարիքն ունեն:

«Յալանչիություն չենք ուզում անել, փորձում ենք գոնե մասնագիտության մեջ լինել հնարավորինս ազնիվ ու պահանջկոտ ինքներս մեր նկատմամբ: Մեր կյանքի լավագույն տարիներն այստեղ ենք անցկացնում, գարնան սկզբին թատրոն ենք մտնում ու դուրս գալիս ամռանը՝ ծաղկունքն ու մյուս գեղեցկությունները չենք էլ նկատում: Այստեղ ամեն անկյունում մեր հազարավոր մասնիկներն են»:

Հասմիկ Բաբայան
Լուսանկարները՝ Հովհաննես Հովհաննիսյանի
BRAVO.am