Միքայել Ոսկանյան. «Համախմբվելու դեպքում մեծ ուժ կդառնանք, բայց ճկուն չենք կամ էլ տերեր ենք փնտրում»

Երաժիշտ, թառահար Միքայել Ոսկանյանը BRAVO.am-ի հետ զրույցում խոսել է մշակույթի միջոցով հանրային համերաշխության գալու, Արցախը մի օր վերադարձնելու, հայերի ուժի եւ հույսներս միայն մեզ վրա դնելու կարեւորության մասին:

- «Արցախը հետ բերենք, հանգիստ ապրենք»՝ Ձեր այս գրառումը դրական լայն արձագանք գտավ: Բացենք միտքը, ի՞նչ եք նկատի ունեցել եւ դա անելու համար ի՞նչ հնարավոր ելքեր եք տեսնում։

- Սա ուղիղ հակադրություն է նախորդող լայնատարած թեզին: Երբ Արցախը մերն էր, բոլորս հանգիստ ապրում էինք՝ անկախ մեր պետության ներքին խնդիրներից, որոնք բոլոր երկրներն էլ ունենում են, երբեմն դրանք հարթվում են, կամ՝ ոչ: Արցախի չլինելիությունը մեզ հավերժական անհանգիստ վիճակ է տալիս. ինձ չի թվում, որ Հայաստանում մարդ կա, որ հանգիստ ապրում է, չգիտենք՝ հաջորդիվ ինչ է լինելու։ Արցախն այն դարպասն է, որ բացվեց, ու ներս հորդացին մեր բոլոր անհանգստությունները։

Ամեն ինչ էլ հնարավոր է հետ բերել, ոչինչ հավիտյանս կորսված չէ, բայց հարցն այն է, թե այդ ժամանակահատվածը որքան կտեւի։ Երբ ասում ենք՝ Արցախը հետ բերենք, չի նշանակում՝ վաղն ենք անելու կամ դրա ռեսուրսները հիմա ունենք։ Պետք է աշխատենք դրանք ստեղծելու ուղղությամբ եւ հստակ իմանանք, որ մինչեւ դա տեղի չունենա, հանգիստ չենք ապրելու։

- Եթե այսօրվանից ամեն մեկս պարտավոր ենք որեւէ բան անել, որ տարիներ անց Արցախը հետ բերենք, ինչի՞ց սկսենք։

- Մեզ հիմա ամենաշատը պակասում է հանրային համերաշխությունը, որի բացակայությունը քաոսային շրջապտույտի մեջ է պահում։ Բոլորս պետք է նույն ալիքի վրա լինենք. ինքներս մեզ խարազանելով՝ ոչինչ չենք փոխի: Երկարաժամկետ լուծումների կարիք ունենք, որոնց հենասյունը պետք է լինի մեր ինքնության ճանաչումը՝ մշակույթի, կրթության ու լեզվի միջոցով: Որպես մշակույթի ներկայացուցիչ՝ դրա կարեւորությունը շատ լավ եմ հասկանում՝ չբացառելով նաեւ մյուս ոլորտները։ Մշակույթը մեր ինքնության փաստաթուղթն է, որ որոշակի արեալի վրա ունենք արժեքներ, կոթողներ, լեզու, ինչը կորցնելով՝ էլ ոչինչ չենք ունենա։

Մի կողմից էլ հայրենասիրությունը գաղափարից տերմինի է վերածվել, շատ է շահարկվում ու նշանակությունն արժեզրկվել է՝ հայրենասերին փորձում են վատ պիտակ տալ։ Դա նրանից է, որ մեր մշակույթն ու ինքնությունը չգիտենք. ինչի՞ հայրենասեր լինես, եթե չես ճանաչում քեզ։ Չեմ տեսել հայրենասեր գնչու, չի էլ կարող լինել. գնչուական մշակույթ, ապրելակերպ ու կենցաղ կա, բայց դրանք մեկ արեալի վրա չեն, դրա համար էլ գնչուներն ի՞նչը պաշտպանեն։ Մենք այդ ամենն ունենք ու չենք կարող կորցնել։

6

- Միքայել, Ձեզ համար ի՞նչ է հայրենասիրությունն ու ինչի՞ց է սկսվում։

- Հայրենաճանաչությունից եւ հայրենատիրությունից։ Այսինքն՝ ես ճանաչում եմ իմ հայրենիքն իր սահմաններով, որոնք տարբեր ժամանակներում փոխվում են, այսօր այսքան է մնացել, բայց մեր հիմքն ընդհանուր մշակույթն է։ Պետք է մերը ճանաչենք ու դրա տերը լինենք։ Շատ է արծարծվում՝ «գոնե պահենք այն, ինչ ունենք», ինչը շատ կարեւոր է, բայց եթե հեռանկար կամ երազանք չունես, անելն անհնար է։ Նշվում է, որ կարեւորը մարդն է, նրա շուրջ է պետք ամեն ինչ ստեղծել, բայց մարդու իրավունքներից մեկն էլ երազանք ունենալն է, ոչ մեկը չի կարող նրան զրկել դրանից ու ասել, թե երազանքի սահմանները որտեղ են վերջանում։ Եթե կռվելու զենք չունես, ուրիշ մեթոդի կարող ես դիմել։

Չեմ կարծում, որ մենք մրցունակ եւ ուժեղ բանակ կամ կռվելու կամք չենք ունեցել, համոզված եմ, որ թույլ չեն տվել ամբողջ կարողություններով դրսեւորվել։ Հասարակությունը կազմաքանդել են, որը եւս զենք է. մինչեւ բուն գործողությունները, մեր նկատմամբ փափուկ ուժ են կիրառել։ Եվ ո՞վ է ասում, որ հակառակն անել հնարավոր չէ։

- Քանի որ երազանքներից ու դրանց կարեւորությունից խոսեցիք, ո՞րն է մեր ազգային երազանքն ու նպատակը:

- Ազգային նպատակ պետք է լինի հայրենիքում մեր իրավունքների եւ անվտանգության ապահովումը, ցավոք, հիմա ոչ մեկն էլ չունենք։ Բայց համազգային կոնսեսուսի պայմաններում երազանքի եւ նպատակի ձեւավորումը կբերի դրա իրականացմանը։ Մնացել է հայրենիքի մի փոքր հատվածը, որը որոշ ժամանակ հետո չի էլ բավարարելու...

- Եվս մեկ գրառման անդրադառնանք. «Հավատում եմ՝ զարթոնք, միեւնույն է, լինելու է»։ Ինչի՞ հաշվին, Ձեր շուրջը նկատո՞ւմ եք, որ այս ամենից հետո սթափվել ենք ու գիտակցված քայլերով որեւէ բան ենք անում։

- Դեռ քաոսային իրավիճակում ենք, բարդ է ասել՝ այս պահին ինչ ենք անում։ Գիտակից մարդիկ պետք է փոքր քայլեր ձեռնարկեն ու ընդհատակյա կամ այլ եղանակով որեւէ բան անեն։ Մեր հասարակությունն այնքան է տարանջատված, մինչեւ որոշակի կետեր չգտնենք բոլորին մեկ ալիքի վրա դնելու, այդ մասին խոսելը շուտ է։ Դրան հասնելն իրատեսական է. չենք կարող ոչինչ չանել, հակառակ դեպքում բոլորս պետք է ձեռքներս ծալենք ու համակերպվենք եղածի հետ՝ գնանք ամեն մեկս մի երկրում մեր հարցերը լուծելու։ Այս քաոսը դեռ կառավարելի է եւ ով է դրանով զբաղվում, այլ հարց է։ Ինձ թվում է՝ սա միտումնավոր է արվում, աղբյուրը գտնել է պետք ու ամեն ինչ կարգի բերել։

6

Միքայել Ոսկանյանը

- Մշակույթն այս պարագայում ի՞նչ կարող է անել, օրինակ՝ երաժշտությունն ի՞նչ է ունակ փոխելու:

- Մշակույթը կարող է սոսնձող դեր կատարել։ Իմ գործունեությունը փաստում է, որ անգամ հակադիր բեւեռներում գտնվող մարդիկ լսում են մեր երաժշտությունն ու այդ առումով ընդհանրություն գտնում, դա հենց մշակույթի ուժն է: Ես կլինեմ, թե իմ նկարիչ ու քանդակագործ ընկերներից որեւէ մեկը, պետք է փորձենք այնպես անել, որ մարդկանց նորից միացնենք իրար եւ երկխոսություն ստեղծենք։ Մշակութային քաղաքականությունը պարտավոր է դրան միտված լինել։ Երկար տարիներ մտավորականության ինստիտուտը խարխլվել է, ինչը պետք է նորից կառուցել, որ մեխանիզմը գործի գցենք։  

- Ինչպիսի՞ն պետք է լինի մշակութային գործիչների դերն ու ինչո՞ւ է նրանց մեծ մասն այդքան լուռ եւ պասիվ։

- Կարծում եմ՝ անձնական շահ կոչվածը կա, եւ ընդհանուր շահը դրա ֆոնին տուժում է։ Որոշակի պայմաններում արվեստագետը նախընտրում է անձնական շահը պահել եւ չմտածել ընդհանուրի մասին։ Մտավորականությունն ընդհանրացված ու հավաքական հասկացություն է, իրենից պետք է ուժ ներկայացնի, որ կարողանա հասարակության եւ էլիտայի միջեւ կապող օղակ հանդիսանալ:

- Ձեր նոր ալբոմի՝ «Գիշերաբանության» վրա ազդեցություն է ունեցել մեր շուրջը կատարվողը։ Ի՞նչ է ալբոմը տալու մարդկանց եւ ինչպե՞ս է օգնելու հոգեկան հանգստություն գտնել։

- Ալբոմի հիմնական ասելիքն այն է, որ ինչ ուզում է լինի՝ խավարից հետո լուսաբաց է լինում։ Իսկ խավարից լույսին հանգիստ անցում կատարելու համար պետք է ինքներս մեր ու մեր արմատների մեջ գտնենք աղբյուրը։ Երաժշտությունն արվեստներից ամենաէմոցիոնալ ազդեցություն ունեցողն է։ Ալբոմը գեղարվեստական առումով զանգվածային երաժշտությունից մի քիչ վեր է, բոլորի համար չէ, բայց կարող է դառնալ, ինչում մյուսներն էլ պետք է մեզ օգնեն։ Անկախ իրավիճակից՝ պատերազմական, թե խաղաղ, ստեղծագործ մտքի պակաս չունենք, փոխարենը եղածը հանրությանը հանձնելու խնդիր կա, ինչն անելու համար պետական քաղաքականության կարիք ունենք։

6

Միքայել Ոսկանյանը

- Ինչը փաստորեն չի արվում՝ հատո՞ւկ, թե՞ պարզապես կարեւորությունը չեն գիտակցում։

- Այդ հարցի մասին իմ կարծիքն ունեմ, բայց չեմ ուզում բարձրաձայնել՝ հնարավոր է որոշակի տոկոսով սխալվեմ։ Կարծում եմ՝ պատճառն ընդհանրական է, կարող է միտում լինել, որը զուգորդվում է չիմացությամբ։ Փոխարենը հեշտ բան կա՝ աշխարհում ընդունված արժեքները վերցնել, ինտեգրել մեր մշակութային կյանքում ու հանգիստ ապրել։ Բայց այն ստեղծագործ ազգերից ենք, որ մերը կարող ենք դարձնել համամարդկային։

- Դժվար է հիշել, թե վերջին շրջանում նման համամարդկային ի՞նչ գործ ենք տվել աշխարհին։

- Չենք արել։ Ամեն ինչ անհատ ստեղծագործողների ուսերին է. վերջին շրջանում ամեն ինչ ինքնուրույն ենք անում։ Չենք ուզում տրվել մարդկանց պահանջին, կարող ենք ու պարտավոր մերի ժամանակակիցը դարձնել զանգվածային։ Որ ասում եմ մերը, չի նշանակում՝ հնում եղածը, այն պետք է էվոլյուցիա ապրի, զարգանա ու նորը դառնա: Աշխարհի բոլոր հին ազգերն էլ դա մեծամասամբ կարողանում են անել՝ հնդկական կամ աֆրիկյան տարբեր ժողովուրդների երաժշտությունը դարձել է համաշխարհայինի կարեւոր բաղադրիչներից մեկը, կամ թեկուզ իրանականը։

- Մենք այդ առումով ո՞ր դիրքում ենք։

- Մենք չզիջող, բայց հավելյալ աշխատանք չանող խմբում ենք գտնվում։

- Տարիների ընթացքում Ձեր երաժշտության զանգվածային դառնալն ինչպե՞ս եք նկատում, առաջընթաց ու տարբերություն կա՞։

- Արդեն իսկ որոշակի փուլում հաջողություն ունեցել ենք: Սկզբում խնդիրն ազգային նվագարան թառի վերաճանաչելի դարձնելն էր: Հիմա քիչ մարդ կգտնվի, որ այն չգիտի: 5 հոգանոց լսարանը հազարավոր ենք դարձրել, ինչն առաջընթացի մասին է վկայում, բայց դրան միանգամից չենք հասել, ընթացքը փուլային է եղել: Ե՛վ ազգային երաժշտության մշակումներ ենք արել, ե՛ւ նոր ու օրիգինալ գործեր ստեղծել, որոնք համեմել ենք ջազային ռիթմով եւ հարմոնիաներով:

- Մյուս հրապարակման մտքին անդրադառնանք՝ «Մենք միայն իրար ունենք»: Ինչպե՞ս սովորենք հույսներս միայն մեզ վրա դնել:

- Որքան էլ տարբեր կրթական մակարդակներում գտնվենք ու տարբերություններ ունենանք, միեւնույն է՝ բոլորս էլ մեր ինքնությամբ ենք միավորվում: Կարող է այդ մասին չգիտենք կամ իրար սխալ ենք ճանաչում, բայց իրար ունենք եւ միասին կարող ենք ուժ դառնալ:

- Իսկ մեր իրական ուժն ինչո՞ւմ է, թվում է՝ թերությունների մասին բոլորս գիտենք, բայց լավ կողմերին քչերն են տեղյակ։

- Լավ կողմերից են մեր ստեղծարարությունն ու հնարամտությունը: Համախմբման դեպքում մենք ֆիզիկապես ու մտավոր կերպով այլ ուժ կարող ենք ձեռք բերել, նաեւ մանեւրելու հնարավորություն ունենալ: Այս աշխարհաքաղաքական թոհուբոհի մեջ դա անել չենք կարողանում, որովհետեւ ճկուն չենք կամ էլ տերեր ենք փնտրում: Մի քիչ սրանից, մի քիչ նրանից ենք վերցնում, բայց մինչեւ մերը չգտնենք, ոչինչ անել չենք կարողանա։ Պետք է հստակ իմանալ, թե ում հետ է կարելի համագործակցել։

6

Միքայել Ոսկանյանը

- Տեղի ունեցածից եւ Արցախի կորստից հետո Դուք ինչպե՞ս եք փոխվել:

- Ինձ համար Արցախի կորուստը կարմիր գծի քանդվելու պես մի բան էր։ Պատմության գրքերում կարդում էինք ու ցավ ապրում, թե ինչպես Կարսը հանձնվեց, կամ Հայաստանը բաժանվեց Բյուզանդիայի ու Պարսկաստանի, Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ, բայց դրանից հետեւություններ չենք արել։ Հիմա մեր աչքով այդ ամենի ականատեսը եղանք, մերօրյա ողբերգություն է, սա դեռ տաք շրջանն է, հետեւանքների ծանրությունը հետո ենք զգալու: Դրա համար հնարավորինս արագ պետք է համախմբվենք, որ հեշտ հաղթահարենք։

- Արցախում վերջին անգամ ե՞րբ եք եղել ու ինչպիսի՞ն է այն մնացել Ձեր հիշողություններում:

- 2021 թվականին մշակութային միջոցառման էի գնացել: Հիշողությունները շատ ծանր են: Շուշիի, Հադրութի կորստից ու պատերազմից  հետո գնալ Արցախ, անցնել թշնամական զինվորների կողքով, անչափ դժվար էր, բայց գոնե դեռ մեր հայրենիքի մի մասը կար։

- Ի՞նչ կուզեք ասել Արցախից եկած ու նաեւ Հայաստանում ապրող բոլոր մարդկանց։

- Հույսը չենք կարող կորցնել. դա էլ մեղքերի թվին է դասվում: Պետք է ձեւավորվեն երազանքներ, ու երբեք հետ չկանգնենք դրանց իրականացումից՝ որքան էլ ծանր ու դժվար լինի: Հնարավոր է՝ իրագործումը ժառանգաբար մեր սերունդներին փոխանցենք, բայց միշտ պարտավոր ենք միասնական լինել. միայն իրար ունենք:

Զրույցը՝ Հասմիկ Բաբայանի
Լուսանկարները՝  Միքայել Ոսկանյանի անձնական արխիվից եւ BRAVO.am-ի