Արման Նավասարդյան. «Արցախում ծառայելու տարիներն իմ կյանքում ամենապատվաբերն ու իմաստալիցն են»

Համազգային թատրոնի դերասան Արման Նավասարդյանի հետ BRAVO.am-ի համար վերադարձել ենք պատերազմի տարիներին Բերդում անցկացրած նրա մանկություն, վերհիշել ուսուցչին՝ Սոս Սարգսյանին եւ նրա թողած կարեւոր պատգամները, անդրադարձել Արցախում ծառայությանն ու չհանձնվելու իր տարբերակին:

- Արման, վերջին շրջանում անդադար մեկնում էիք Մոսկվա, ինչո՞վ եք այնտեղ զբաղված լինում:

- 2 տարի առաջ Մոսկվայի հայկական «Գավիթ» թատրոնում բեմադրվել է ու բեմից չի իջնում «Մեկը երկուսի համար» ներկայացումը: Այն դիտեցին կինոարտադրության մեջ հայտնի մեր ընկերները՝ Ղեւոնդ եւ Սարիկ Անդրեասյանները, եւ որոշեցին էկրանավորել։ Նկարահանումների պատճառով է, որ չէի կարողանում գալ ու ավելի շուտ հանդիպել Ձեզ հետ:

- Ինչի՞ մասին է ներկայացումն ու ֆիլմում նրա համեմատ շա՞տ փոփոխություններ են լինելու:

- Փոփոխություններ կլինեն, քանի որ կինոն իր արտահայտչամիջոցներն ունի՝ տեսարաններ են ավելացել կամ հանվել: Ներկայացումը 2 հայի մասին է՝ մեկը Հայաստանից արտագնա աշխատանքի մեկնած պարզ, հասարակ, հողագործ, շինական է, որին մարմնավորում եմ ես, մյուսն այնտեղ մեծացած ու կայացած մեծահարուստ է: Միասին ընկնում են հիվանդանոց եւ դատապարտված են մահվան՝ նրանց կյանքը շատ արագ ավարտվելու է։ Մեծահարուստի դերում ՈՒՀԱ-ից հայտնի Աշոտ Քեշյանն է, որի հետ շատ լավ ընկերներ դարձանք, ու նա բեմում իմ հենարանն է: Ամբողջ ներկայացման ընթացում «ի՞նչ ապրեցինք, ի՞նչ ենք տանում այս աշխարհից, իբր հայ ի՞նչ ենք արել ու անում մեր հայրենիքի համար» մտքերն ու ապրումներն են։ Դահլիճից մարդիկ մեծ հուզականությամբ եւ մտածմունքներով են հեռանում, թե արդյոք ի՞նչ են անում այդ օտար հողերում, հուսալով, որ վաղն ամեն ինչ թողնելու են ու գնան Հայաստան: Ներկայացումն ինչ-որ չափով «արշավ» եմ համարում՝ մարդկանց ուղեղում հայրենիք վերադառնալու միտքն ենք սերմանում:

- Ներկայացումը մտորելու ի՞նչ առիթներ է տվել ու որոշակիորեն փոխե՞լ է Ձեզ:

- Անհամեստություն չթվա, բայց ներկայացման բեմադրող ռեժիսոր ու «Գավիթ»-ի գեղարվեստական ղեկավար Համլետ Ղալեչյանը պիեսը գրել է ինձ նկատի ունենալով։ Մտորում էինք, թե ինչ անել, ու երբ հարցրեց՝ ինչ կուզեմ խաղալ, նշեցի Մրոժեկի «Վտարանդիները»: Ուզում էի հանդիսատեսին ցույց տալ, որ ինչքան էլ ապրեն շքեղ ու անհոգ կյանքով, շքեղ մեքենաներ, տներ ու բիզնեսներ ունենան, միեւնույն է՝ էմիգրանտներ են։ Հիմա վախենում եմ նոր գործ սկսել, որովհետեւ կարծում եմ՝ պակաս կշիռ կունենա: Ցանկացած ժամանակ դերասանների հետ նման բան լինում է եւ վախենում են չհասնել իրենց իսկ սահմանած նշաձողին:

13

Արման Նավասարդյանը եւ Հասմիկ Բաբայանը

- Ուրիշների կյանքից վերադառնանք Ձերին, ու մասնավորապես մանկությանը, որն անցել է Բերդում։ Ինչպիսի՞ն է եղել այն ու ինչպե՞ս է քաղաքը մնացել Ձեր հիշողություններում:

- Հետաքրքիր է, հիմա սահման ենք գծել ու տարբեր կողմերում ենք (քարերը Համազգայինի փոքր բեմում էին շարված,- հեղ.), Բերդում իրական սահմանն անցնում է հենց մեր քթի տակով: Իմ մանկությունը սկսվեց մի քիչ գունավոր, ապա եկավ մոխրագույնն ու շարունակվեց մինչ օրս։ Պատերազմը շատ բան փոխեց իմ ու հասակակիցներիս կյանքում, գրեթե մանկություն չունեցանք. անցումը դեպի պատանեկություն չեմ հիշում։ Այսօրվա խաղերը չունեինք, բայց, երեւի թե, դրա մեջ լավ բան էլ կար թրծվելու, կոփվելու, պնդանալու առումով։ Մյուս կողմից բոլորս միասին էինք՝ բարեկամներով ու հարազատներով հեռացած չէինք իրարից ու շատ կապված էինք։ Այդ 4-5 քառակուսի մետր ապաստարանը մեզ այնքան ջերմություն էր տալիս։ Հիմա եմ հասկանում, որ այդ ջերմությունը մեզնից էր գալիս՝ տատիցս ինձ, ինձնից մորս էր գնում, մի գիրկ փայտ էինք վառում ու այդպես իրար կպած նստում: Տարածքը շատ փոքր էր՝ մեքենայի համար փորված փոսի չափով, եւ 3 ընտանիքի կանայք ու երեխաներն էին այնտեղ պատսպարվում։ Իրարով էինք տաքանում, ինչը հանճարեղ էր, այդ իմաստով էլ վաղուց իրար չենք դիպչում։ Մանկությունս այդպիսին էր, բայց թող տարօրինակ չթվա, որ այն պայծառ եմ հիշում։

Մեկ-մեկ ասում եմ՝ երանի այն ժամանակները, հենց դրան եմ երանի տալիս, ոչ թե պատերազմին։ Հիմա էլ, ցավոք սրտի, այդ մոխրագույնը շարունակվում է, քանի որ պատերազմը չվերջացավ: Չգիտեմ էլ՝ կվերջանա արդյոք, երեւի թե, մենք լավ օրեր չենք տեսնի. վատատես չեմ, իրատես եմ։ Տավուշ հաճախ եմ գնում, իմ տունն ու էությունն է այնտեղ, կամ այնտեղի էությունն է իմ մեջ: Շատ միախառնված եմ իմ հող ու ջրին, չգիտեմ՝ որտեղ է Շամշադինն իմ մեջ, կամ ես՝ Շամշադինի։

- Սովորաբար, լեռնային վայրերում ու բնությամբ շրջապատված միջավայրում մեծացած մարդիկ ուրիշ են լինում։ Ձեզ վրա այդ ամենն ի՞նչ խորություն ու հետք են թողել։

- Հետաքրքիր բան եք ասում, այդ մասին ես էլ կարդացել եմ: Նման վայրերում երեւակայությունն այլ կերպ է զարգանում. երբ դիմացդ սար է, սկսում ես մտածել, թե ինչ կա սարի հետեւում (ծիծաղում ենք,-հեղ.), իսկ հարթավայրում հեռադիտակով ամեն ինչ տեսնում ես։ Ես անսահման սեր եմ ձեռք բերել դեպի բնությունն ու սարերը, հաճախ եմ լինում այնտեղ, իմ տեսակով ու էությամբ ասֆալտի վրայի մարդ չեմ, դժվար է նրա վրա քայլել։ Ընկերներս մեկ-մեկ ինձ ծաղրում են, մասնավորապես, Տաթեւ Ղազարյանն է հոգուս հետ խաղում. «Թե դու ինչի՞ ես ասֆալտի վրա քայլում, որ հիմա էլ այս բանն ուզես, կամ այս բանն անես»։ Երեւանն էլ սիրում եմ, այն ինձ շատ լավ է ընդունել: Եկա այստեղ սովորելու ու մնացի, բայց սիրտս լեռներում է (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Բնակվում եմ Երեւանում, ապրում՝ Տավուշում:

13

Տաթեւ Ղազարյանը եւ Արման Նավասարդյանը

- Իսկ ինչպե՞ս եղավ, որ ընտանիքում չունենալով որեւէ դերասան ու արվեստի հետ կապված մարդ, որոշեցիք ընտրել այս մասնագիտությունը։

- Ունեցել եմ՝ մորական պապս Բերդի ժողովրդական թատրոնում էր խաղում ու շատ տաղանդավոր մարդ էր: Նրա խաղից պատառիկներ եմ հիշում եւ վերլուծում, որ նման խաղաձեւն ու դադարները միայն վարպետ դերասաններին են հատուկ: Բացի այդ էլ, պարտադիր չէ, որ ընտանիքում լինեն նման մարդիկ, ուրեմն՝ ինչ-որ մեկն արտիստիկ է եղել, ու նրա թոռը մի տեղ դուրս կգցի (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Այդպիսի բան է գենը:

- Իսկ Ձեր դեպքում ե՞րբ ու ինչպե՞ս արտահայտվեց այդ գենը:

- Դպրոցական տարիքից մեկին մեկ նմանակում էի ուսուցիչներից մինչեւ քաղաքական գործիչներին։ Նախընտրական արշավի ժամանակ պատասխանատու մարդկանց հետ Վազգեն Սարգսյանի ձայնով խոսել էի, լուրջ էին ընդունել, հետո ամեն ինչ հարթվեց: Դրա մասին մի առիթով կպատմեմ, եթե մյուս կողմի հետ համաձայնության գամ (ծիծաղում ենք,-հեղ.)։ Հետո որոշեցի իրավաբան դառնալ, անգամ պարապում էի, բայց վերջին պահին մտափոխվեցի: Այն ժամանակ դերասանների գործը ֆինանսապես կայուն չէր, առհասարակ երկրի վիճակն էր այդպիսին։ Շատ քիչ երեխա էր ձգտում դերասան դառնալ, այլ էր քննիչների դեպքում, քանի որ նրանք լավ էին ապրում: Բայց մինչեւ հիմա էլ այդ մասնագիտության նկատմամբ որոշակի հետաքրքրություն ու սեր կա, դրա համար էլ դետեկտիվ գրականությունն եւ կինոն ինձ ձգում են։ Պիտի թելերը բերեմ ու կպցնեմ իրար՝ դերասանի գործն էլ որոշ չափով նման է քննիչի աշխատանքի: Քննիչը մտնում է հանցագործության վայր ու մի թելից, մազից, կոճակից, փետուրից կարող է ամբողջ հանցագործությունը բացահայտել։ Նույն բանը դերասանն է անում պիեսի շնորհիվ, կարդում է ու մտածում, թե ո՞վ է այս մարդը, ինչպիսի՞ն, որտեղի՞ց եկավ, ասաց՝ «Մենք դեռ կտեսնվենք» ու հեռացավ, այդ ո՞ւր գնաց։ Դերասանը պետք է քննչական աշխատանք տանի նույն հետեւողականությամբ եւ սկզբունքայնությամբ: Թատրոնում բանալի բառերը կարող են քեզ օգնել այնքան դռներ բացել։ Մանավանդ այս օրերին դերասանությունը դարձել է շատ հեշտ, արեւածաղիկ չրթելու պես մի բան, բայց այն շատ խորքային գիտություն է, բեմի վրա տրճիկ տալ ու թռվռալ չի, կամ էկրաններին երեւալ։ Ապրումներ են, աշխատանք, որի արդյունքում երիկամներն են խանգարվում, թոքերը, հեշտ բան չի։

13

Արման Նավասարդյանը

- Իսկ ճախրանքի ու վայելելու պահը վերջո՞ւմ է գալիս, երբ ներկայացումը վերջապես հանձնում եք հանդիսատեսին:

- Փորձերի ժամանակ եմ գերագույն հաճույք ստանում իմ ու խաղընկերներիս արածից, այ, դա հրաշալի բան է, բայց հենց վարագույրը փակվեց, դերասանի կյանքը վերջանում է։ Պիտի այնքան պատասխանատվություն ունենաս, որ դրանից հետո կարողանաս քեզ հասարակության մեջ պահել, որ չասեն. «Երեկ Համլետ էր խաղում, այդ ինչի՞ է անհարգալից կերպով խոսում մարդկանց հետ»։ Ավելի խոր սկսեցի մտածել եւ հասկացա, որ հայրենասիրությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ պատասխանատվության մեծ զգացում։ Եթե մարդը պատասխանատու չէ, նրանից ոչ մի հայրենասեր չի կարող լինել, բացառվում է: Ինչքան պատասխանատու պիտի լինես, որ Ռոբերտ Աբաջյանի պես ասես. «Այս դիրքը հանձնողի… », այդ ինչքան պատասխանատու պիտի լինես քո հող ու ջրի համար, որ թողնես ամերիկաներն ու եվրոպաները, գաս այստեղ 1993 թվականին զոհվես Մոնթեի պես։ Հատկապես տղամարդու համար թիվ մեկ զարդարանքը պատասխանատվության զգացումն ու գիտակցումն է:

- Ինչի՞ց է սկսվում, գործի՞, թե՞ ինքդ քո նկատմամբ պատասխանատվությունից:

- Երեւի թե, դպրոցից ու դասեր սերտելուց: Շատ զրույցներ եմ ունենում 12-ամյա տղայիս հետ, ու մեր ամբողջ խոսակցությունն այդ մասին է, որ պատասխանատու պիտի լինես։ Բայց այնքան էլ պետք չէ այդ մասին խոսել, որ բառից զզվի:

- Հայրենասիրությանն անդրադարձաք, եւ ճիշտ պահն է հիշելու Սոս Սարգսյանին, որն այդ ամենի մարմնացումն էր իր տեսակով ու աշխատանքով։ Ի՞նչ եք սովորել Ձեր ուսուցչից ու ինչպիսի՞ն է նա մնացել Ձեր հիշողություններում:

- Սոս Սարգսյանը միշտ է ինձ հետ, այդպես մի քանի մարդ կա իմ կյանքում, որ անդադար հետս են: Միշտ հաշվետվություն եմ տալիս նրան: Հասկացա՝ երբ մարդը ֆիզիկապես հեռանում է մեզնից, նրան որտեղ էլ փնտրես՝ գերեզմանոցում, նրա աշխատավայրում, չես գտնելու, միայն քո ներսում է, եթե այնտեղ նրա համար տեղ ես թողել։ Քեզ համար թանկ մարդիկ միշտ հետդ են:

13

Արման Նավասարդյանը

- Իսկ ինչպե՞ս եք առաջին անգամ հանդիպել ու ծանոթացել հետը։

- Ուսանողն եմ եղել: Մեր քննությունն այն դռան մոտ էր, որտեղ հիմա թատրոնի զգեստապահարանն է (ցույց է տալիս,-հեղ.), այդտեղ եմ նրան առաջին անգամ տեսել ու զարմացել։ Գյուղացի տղա էի ու նույնիսկ չգիտեի, թե ռեկտորն ինչ է, կարծում էի՝ դիրեկտոր կամ լավագույն դեպքում՝ տնօրեն պիտի գրված լինի։ Տեղյակ էլ չէի, որ Սարգսյանը կուրս է հավաքում, որում հայտնվեցի նաեւ ես, ու սկսվեց կյանքիս բեկումնային փուլերից մեկը: Կապվեցի այդ մարդու հետ, ու այդ կապը կմնա մինչեւ կյանքիս վերջը։

- Ինչպիսի՞ն էր նա առօրյայում, աշխատանքում ու շփման մեջ:

- Զարմանալի մարդ էր, մտավորականի տիպն ինձ համար հենց այդպիսին է: Իսկ նա հզոր մտավորական էր, մենք Թումանյանին չենք տեսել, կարդացել ենք նրա հոդվածներն ու իր մասին ուրիշներից իմացել՝ մեր մեջ ձեւավորելով մեծ մտածողին: Թող վերամբարձ չհնչի, բայց թումանյանական մեծության ազգային ու խորքային մտածողություն ուներ նաեւ Սոս Սարգսյանը։ Իրեն ճանաչողները նույն բանը կասեն։ Թվում է՝ այսօր էլ ունենք մտավորականներ, բայց այդ խորությունը, այդ տիպը, տեսակը, մտահոգությունը, անքուն գիշերները չկան: Ամեն հարց իրեն վերաբերում էր՝ սկսած մեր կենցաղից մինչեւ բարձր ազգային արժեքները։ Կարող էիր ժամերով խոսել, լսելու մեծ ունակություն ուներ։ Եթե սկսեմ խոսել միասին անցկացրած օրերից, մեր զրույցը վերջ չի ունենա: Երանի նրանց, ովքեր իրենց ներսում ունեն նման մեծ մարդկանց։ Հետը հաճախ եմ զրուցում:

- Համազգային թատրոնի յուրահատկությունն ու մարդուն մոտ լինելը նաեւ Սոս Սարգսյանի ֆենոմենի ու ազդեցության շնորհի՞վ է:

- Ես նաեւ-ը կհանեի, միայն իր (ծիծաղում ենք,-հեղ.): Այս թատրոնը ոռոգելու համար նա մեծ ակոս փորեց: Թատրոնով հիմա զբաղվող մարդկանց ու նրանց, ովքեր դեռ մեզնից հետո են գալու, շատ մեծ պատգամ ունենք փոխանցելու: Նրանք այդ ակոսն անընդհատ պիտի մաքրեն, զերծ պահեն տիղմից, քարերից, աղբից եւ կեղտից, որպեսզի ոռոգման հետ չգնան ու դաշտը պղծեն, այլ միշտ մաքրամաքուր ջուր հոսի։ Սոս Սարգսյանի միտքը, մտածմունքները, ճաշակը, գեղագիտությունն այդ ջուրն եմ համարում, որը ոռոգում է Համազգային թատրոնի դաշտը, դրա համար էլ բերրի է։ Պարտավոր ենք անդադար մաքրել այդ ակոսը, բնությունն էլ նման մշտական աշխատանք է պահանջում՝ ծառը պիտի էտես, որ բերք տա, թատրոնն էլ ամեն օր պիտի հավաքես ու կոկիկ պահես։

- Դուք ի՞նչ եք Ձեզնից տալիս թատրոնին ու կարողանում նաեւ վերցնել։

- Վերջին շրջանում, ցավոք սրտի, շատ քիչ բան։ Մեր գործն էլ տրամադրության հետ է կապված, չես կարող լիովին մինչեւ վերջ տրվել աշխատանքին, երբ չես հասկանում, թե վաղվա օրդ ինչ է լինելու։ Հիմա նոր գործ ենք սկսել, բայց ստիպված որոշ ժամանակով դադար կտանք, քանի որ ապրիլի 30-ին մեկնելու եմ ժամկետային ուսումնավարժական հավաքների։ Սկսել ենք իտալական մի շատ լավ կատակերգություն, խաղում են Վարշամ Գեւորգյանը, Ստեփան Ղամբարյանը, ես ու Դավիթ Հակոբյանը, որը նաեւ բեմադրող ռեժիսորն է:

- Ձեր վերջին ներկայացումներից դիտել եմ «Խատուտիկի գինին», որում Լեո Աուֆմանի դերում երջանկության մեքենա եք ստեղծում։ Ի՞նչ է Ձեզ համար երջանկությունը, արդյոք որեւէ մեքենա կարո՞ղ է այն արարել, թե՞ ամեն ինչ միայն մեր ներսում է:

- Միմիայն ներսում է։ Տարբեր մտածողներ հետաքրքիր կերպով են մեկնաբանում երջանկությունը։ Ինձ համար երջանկությունն այն է, երբ խիղճդ հանգիստ է, վերջին հաշվով անկողնուն գամված հիվանդն էլ կարող է երջանիկ լինել, եթե նրա խիղճը հանգիստ է։ Պիտի ինքդ քեզ հարցեր ու պարտքեր չունենաս, այդպես եմ կարծում այս տարիքում, 10 տարի առաջ հաստատ այլ կերպ էր: Հիմա հասկանում եմ՝ եթե մեկին վիրավորել ես ու խիղճդ հանգիստ չէ, գնա ու ներողություն խնդրիր, դա քեզ համար ես անում։ Աննա Ախմատովան հանճարեղ խոսք ունի. «Ինչ տվել ես, քոնն է», այդ ներողությունն էլ քեզ համար է, լավ գործն էլ քեզ համար ես անում, հնարավոր է՝ դիմացինդ անշնորհակալի մեկն է: Վստահ եմ, որ վերեւում մի «պլյուս» ստանում ես։

- Ասում են՝ դերասանն իր խաղացածը լիակատար չի ապրում, այդ դեպքում որտե՞ղ են կուտակվում բեմում ունեցած էմոցիաները։

- Դերասանն այդ ամենն իր մեջ է ամբարում, ի՞նչ պետք է անի, հո դուրս չի գալու եւ գոռալու։ Լինում է նաեւ, որ ներկայացումից հետո գիշերը ժամը 2-ին աչքերդ բացում ես ու այդ ամբարածդ դուրս է գալիս՝ լաց ես լինում, ծիծաղում, ամեն մեկի դեպքում տարբեր է։ Բայց հիմնականում ամբարվում է ներսում, եւ դա է, որ քեզ պաշար է տալիս, ասում են՝ լիքը դերասան է:

- Դուք այն դերասաններից եք, որ կինոյում էլ, թատրոնում էլ բազմաթիվ դերակատարումներ ունեք: Ամեն մեկի ի՞նչն եք սիրում։

- Կինոն դժվար ու բարդ ընթացք է, թատրոնի պես բերկրանք չես ապրում: «Մեկը երկուսի համար» ներկայացումն արդեն մարսել եմ, բայց ֆիլմի նկարահանումների ժամանակ հետաքրքիր ապրումներ ունեցա, ընդհուպ բախվեցի այն փաստին, որ կարող եմ այլեւս չլինել։ Հենց նկարահանումները սկսվում են, զզվում ես, թե ինչպե՞ս կարելի է առավոտյան ժամը 4-ին արթնանալ, որպեսզի 5-ին քո հետեւից մեքենա գա, 6:30-ին գրիմ անեն, որ 8-ին պատրաստ լինես նկարվելու: Այլանդակ վիճակ է, ո՞նց կարող ես դա սիրել, բայց հենց նախագիծը վերջանում է, սկսում ես այդ ամենը կարոտել, այ սա ֆենոմենալ բան է։

- Իսկ ինչպե՞ս էր «Մանյունյա»-ում դառնալ բերդցի տղամարդ ու նորից մոտենալ սեփական ակունքներին:

- Զարմանալի բան էր։ Իրենք էլ ինձ չեն պատկերացրել այդ դերում, բայց հաստատեցին։ Նարինե Աբգարյանի գործերից 3-ն են էկրանավորվել՝ «Մանյունյա»-ն, «Զուլալի»-ն եւ «Սիմոն»-ը, բոլորում էլ խաղացել եմ։

13

Արման Նավասարդյանը

- Խոսենք վերջին շրջանի ամենաքննարկված ֆիլմի՝ «Ամերիկացու» մասին, ի՞նչ տվեց Ձեզ մասնակցությունը:

- Մայքլի գործոնն ու ներկայությունը մեծ նշանակություն ունեցավ, նա փայլուն դերասան է։ Մեր տեսարանները իրար հետ էին, ու այդ ժամանակ ռեժիսորություն էր անում Արման Նշանյանը: Ֆիլմը երկու անգամ դիտել եմ ու շարունակ հիացել ամեն մի կադրից, հայացքից, փոխհարաբերություններից: Ափսոս այն դուրս մնաց «Օսկար»-ից։ Շատ աշխատանքներում եմ նկարվել, բայց մի ձեռքս էլ շատ է թվարկելու իմ ճաշակը բավարարող ֆիլմերը: Անպայման դրանց թվում է Նորա Մարտիրոսյանի «Երբ որ քամին հանդարտվի» ֆիլմը. նկարեցինք Արցախում, իսկ հետո եղավ այդ ամենը…

- Արցախի կորստի հետ անհնար է հաշտվել։

- Սկզբում Խոջալուում եմ ծառայել, ապա՝ Եղնիկներում ու Թալիշում: Իմ կյանքի այդ 2 տարիները համարում եմ ամենապատվաբերն ու իմաստալիցը։ Էլ այդպես իմաստավորված 2 տարի չեմ ապրել: Իմ կենսագրության ամենակարեւոր շրջանն էր, իսկ հիմա փորձում են կենսագրությունդ վերացնել ու ողնաշարդ փշրել, դրա հետ չեմ կարող ու չեմ ուզում հաշտվել։

- Ի՞նչ անենք ու ինչպե՞ս գտնենք այդ ելքը, որ ազգի ողնաշարը չկոտրվի։

- Համենայն դեպս, չպիտի ենթարկվենք ու ինքներս մեզ կորցնենք։ Հասկանո՞ւմ եք՝ ես ու ինձ նման հազարավոր զինծառայողներ պաշտպանել ենք այդ հողը, ինչքան մարդ է զոհվել, որքան վիրավորներ ենք ունեցել, ինչի՞ համար, որ այսպե՞ս լիներ։ Չեմ ուզում, որ իմ լավագույն ու պատվաբեր տարիները փոշիանան, ես ապրում եմ դրանցով։ Այդ հողը պաշտպանել եմ, այնտեղ ապրել ու եղել, ո՞նց կարող են ասել՝ մերը չէր, նույնն է, թե պնդեն, որ չես ծնվել։ Շատ կարեւոր եմ համարում մտավորականների ճիշտ կեցվածքը, թեեւ այսօր մտավորականություն չունենք, այլ առանձին մտավորականներ։ Մտավորականություն պետությունն է ձեւավորում, եթե այն կա, իսկ եթե բացակայում է, անում են անհատները: Երբ պետականություն չունեինք, Թումանյանը հիմնեց «Վերնատունն» ու մտավորականների հրավիրեց: Երկիրը մարդկանց շնորհիվ է կառուցվում, բայց դրա համար նախ պիտի մարդ դաստիարակել:

- Ու ինչպիսի՞ն էր այդ ընթացքը:

- Դպրոցները վճարովի էին եւ միայն փող ունեցողներն էին սովորում, հիշենք Թումանյանի «Իմ ընկեր Նեսոն», որը չկարողացավ սովորել եւ գող դարձավ:
Խորհրդային Միությունը ստեղծեց անվճար ու բոլորի համար պարտադիր դպրոցներ, այն ավարտողները գնում էին բարձրագույն ուսումնական հաստատություն՝ ձեռք բերածը ծառայեցնելով գիտությանը, տնտեսությանն ու արդյունաբերությանը: Պետությունը զտեց բոլոր բնագավառների լավագույններին, այդ թվում՝ դերասաններին, ու տալիս էր վաստակավորի կամ ժողովրդականի կոչում, այսինքն՝ էլիտա էր ստեղծում, նույնը նկարիչների, բժիշկների, մանկավարժների ու մյուս համայնքներում: Պետությունն այդ մարդկանց հատուկ վերաբերմունք էր ցուցաբերում, որպեսզի ներքեւում գտնվողները ձգտեն ու հասնեն նրանց: Օրինակ՝ Յուրա Աբգարյանը մեր շրջանի էլիտան էր, բոլորն ուզում էին նրա պես հագնվել ու լավ մեքենա ունենալ: Իսկ այսօր կոչումներ են հանում, չեն ուզում մտավորականություն լինի, որպեսզի հասարակությանը հեշտ կառավարեն։ Ես կխոսեմ, կհայհոյեն, մյուսը կխոսի՝ կհայհոյեն, իսկ մտավորականությունն իրենից համակարգ է ներկայացնում: Ի միջի այլոց, հասարակություն բառը շատ վատն է, կարող ենք փոխարինել հանրությունով:

13

Արման Նավասարդյանը

- Վերջին շրջանում ինչի՞ց եք ամենաշատը տպավորվել:

- Օյ, սպասեք, հաստատ տպավորվել եմ (երկար մտածում է,-հեղ.)։ Երբ Մոսկվայի հայկական եկեղեցում երգեհոնով ինձ համար նվագեցին «Ամեն, Հայր Սուրբ»-ը: Ուրիշ մարդ ու որեւէ շեղող բան չկար, ես էի, երաժշտությունն ու եկեղեցին։

- Առանց ինչի՞ չեք կարող:

- Առանց իմ երկրի ու ընտանիքի։

- Ի՞նչն է Ձեզ ոգեշնչում:

- Ամեն ինչը՝ լավ երաժշտությունը, ներկայացումը, դերասանը:

- Տխրեցնում:

- Հակառակը, երբ լավ դերասանը չի ոգեշնչում։

- Արցունքներ բերում:

-Պարտադիր արտասվում եմ մոսկովյան ներկայացման ընթացքում, իսկ հիմա, երբ Արցախի մասին կադրեր եմ նայում:

- Իսկ ժպի՞տ:

- Հիմա արդեն շատ քիչ բան։

- Ի՞նչը պետք է լինի մեր ազգի հաղթանակի գենեզիսի կարեւոր պայմաններից մեկը:

- (Երկար լռություն,-հեղ.) ազգային, պետականամետ, պատասխանատու-հայրենասեր ղեկավարությունը։

Զրույցը՝ Հասմիկ Բաբայանի
Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի
BRAVO.am