Գուրգեն Խանջյան. “Խառնաշփոթ իրավիճակը շարունակվում է”

Արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ, ՀԳՄ անդամ Գուրգեն Խանջյանի հետ զրուցել ենք մշակույթի, գրականության դաստիարակչական նշանակության, դրա զարգացման գործում մամուլի դերի, ինչպես նաեւ այլ մի շարք հարցերի շուրջ:

4

Գուրգեն Խանջյանը (Լուսանկարը` Անահիտ Հայրապետյանի)

-Ինչո՞վ է այսօր մեր մշակույթն առաջնորդվում: Չափանիշներ կա ՞ն, թե ՞ չկան:

-Այժմ խառնաշփոթ իրավիճակը շարունակվում է, թեեւ պարզվելու միտումներ կան: Բայց հաստատ ասել, որ ինչ-որ բանով առաջնորդվում է մեր մշակույթը, չի կարելի: Ինձ թվում է, որ ոչ միայն մշակույթը, այլեւ ամբողջ հասարակությունը եւ երկիրը կարիք ունի մի գաղափարախոսության, որի շուրջ էլ կարելի է սոսնձել մեր երկրի ամբողջ եղած-չեղածը: Դա անհրաժեշտ է, որովհետեւ հիմա մարտահրավերներ կան, կա գլոբալիզացիա, մեկը քաշում է Եվրոպա, մյուսը` Ռուսաստան, երրորդը` Արեւելք, չորրորդը` Ամերիկա: Որպեսզի մենք մեզ չկորցնենք, պիտի լինի գաղափարախոսություն, դա կարող է մի քիչ էլ կեղծ լինել, էական չէ, կարեւորը, որ կարողանա համախմբել: Եվ, իհարկե, այդ ամբողջի մեջ մշակույթի դերը մեծ կլինի:
 
Այժմ մշակույթն ինքն իրեն մատնված վիճակում է: Ակտիվությունը, որ կա, չի վերաբերում մեր մշակույթի ստրատեգիային: Դա ուղղակի փորձ է` ցույց տալու, թե մշակույթի նկատմամբ վերաբերմունք կա: Բայց քանի որ վերաբերվողներն իրենք էլ չգիտեն` ինչպես վերաբերվեն, եթե չկա մարտավարություն, դրա համար ամբողջ եռանդը ծախսում են, կոպիտ ասած, թոզ ու դումանի մեջ` միջոցառումներ, նման բաներ: Ինչ-որ տեղ գուցե վատ չի, բայց մշակույթի զարգացման համար պիտի երկարատեւ մարտավարություն լինի:

-Ի՞նչ է  գրականության քարոզը կամ դաստիարակչական նշանակությունը:

-Գրականությունը շատ բազմազան  է: Կարող է լինել քարոզ, կարող է լինել դաստիարակչական կամ հակադաստիարակչական, բարոյական կամ բարոյականության ուրիշ համակարգ, որը անձամբ հեղինակինն է. գրականությունը դրանով է հետաքրքիր:

Խորհրդային տարիներին եւ դրանից էլ առաջ, քանի որ մենք չենք ունեցել պետականություն, չենք ունեցել ինստիտուտներ` երկիրը ղեկավարելու, քաղաքականություն վարելու, գրականությունն իր վրա էր վերցրել այդ ֆունկցիան: Հեղինակը, գրողները նաեւ հասարակական գործեր էին կատարում: Գրականությունը ազատ արվեստ է եւ լավ կլինի, որ իր կամքով մասնակցի նման բաների կամ չմասնակցի: Կարեւորն այն է, որ  գրականությունը հետաքրքիր լինի, ընթերցողին ցույց տա մի աշխարհ, որն այդ գրողինն է: Եվ երբ մտնում ես այդ  գրողի աշխարհ, պետք է բարի լինես ղեկավարվել տվյալ գրքի սահմաններում ստեղծված քաղաքական եւ բարոյական նորմերով: Այս դեպքում  գրականությունը կարող է լինել նաեւ դաստիարակչական, դա արդեն գրողն ինքն է որոշում, պարտադրանք չէ:

4

Գուրգեն Խանջյանը (Լուսանկարը` Անահիտ Հայրապետյանի)

-Ի ՞նչ կարող է անել  գրականությունը: Հայ  գրականությունն այսօր կարողանո՞ւմ է նոր խոսք ասել, համընթաց քայլել համաշխարհային  գրականության հետ:

-Կարողանում է, եւ որքան ծանոթ եմ  գրականության մեջ համաշխարհային խմորումներին, հայ գրականությունը հնարավորություն ունի այսօր շրջանցելու եւ առաջ անցնելու: Աշխարհում ինչ-որ տենդենց է նկատվում, եւ գրականությունն էլ  գնում է այդ ճանապարհով, սպառվում է անընդհատ կորցնելով: Գրականությունը վերածվում է քաղաքացիական դիրքորոշման, կիսահրապարակախոսային խոսքի, կորցնում է իրեն բնորոշ հետաքրքիր տարրեր... Իսկ մեր  գրականությունը քանի որ մի քիչ ուշացած մտավ համաշխարհային  գրականության մեջ, դեռեւս անելիք ունի:

-Գրականության զարգացման  գործում մամուլի դերի մասին ի՞նչ կասեք:

-Մամուլի դերը կարող էր շատ օգտակար լինել, եթե մամուլում չլինեին մարդիկ, որոնք չգիտես ինչու թշնամաբար են տրամադրված: Անընդհատ ասում են  գրականություն չունենք, ի՞նչ կարդանք: Արջի ծառայություն են մատուցում. պիտի կարդալ, պիտի իմանալ ինչի մասին ես խոսում, նոր նշել, այն էլ` փաստարկված:

Մամուլը պիտի ավելի լուրջ վերաբերվի գրականությանը` համարելով, որ դա իր ազգի հարստություններից մեկն է, չի կարելի թեթեւ վերաբերվել եւ ոչ միայն  գրականությանը, այլեւ` նկարչությանը, քանդակագործությանը, թատրոնին: Գրականությանը ջերմ վերաբերմունք, զգույշ մոտեցում է պետք, շատ նուրբ բան է, որ փշրվեց, փշրվեց:

-Գուրգեն Խանջյանը գրական ազդեցություններ կրե՞լ է: 

-Ամեն փուլում ինչ-որ ազդեցություններ կրում ես, եւ դա լավ է, որովհետեւ մարդիկ  գրել են, գրականություն են թողել նրա համար, որ իրենց գրածի վրա բան սովորես, ընկալես, հարստացնես եւ հետո նոր քոնը ավելացնես: 

Պատանեկան հասում պատմական ազգասիրական պոռթկումներով գրականությունից եմ ազդեցություն կրել, ոնց որ բոլորը` Րաֆֆու “Սամվել” վեպից, հետո արկածային  գրականությունից, այնուհետեւ երեւակայական, հետո արդեն ավելի լուրջ  գրականությունից` Դոստոեւսկի, Կաֆկա, Ջոյս, մերոնցից` Աղասի Այվազյան, Պերճ Զեյթունցյան, Հրանտ Մաթեւոսյան, հիանալի պոետներ ունենք` Հովհաննես Գրիգորյան, Հակոբ Մովսես: Նրանք համարյա իմ տարեկիցներն են, բայց կապ չունի, կողքիններից կարդալով էլ ես սորում, ընդհանրապես լավ  գրականությունը սովորեցնում է:

4

Գուրգեն Խանջյանը (Լուսանկարը` Կարեն Անտաշյանի)

-Ի՞նչ  գրական մթնոլորտում եք մեծացել:

-Ես գրական մթնոլորտում չեմ մեծացել, ավելի շատ` կյանքի արկածների մեջ: Երբ  գրական մթնոլորտում ես մեծանում, ռաֆինացված ես դառնում, գերակշռում են  գրքային ճշմարտությունները, գրքային փորձը: Ես այն ժամանակ չէի մտածում, որ դառնալում եմ գրող: Ապրում էի եւ փորձում ճանաչել կյանքը, եթե գրում ես, պիտի պատասխանատվություն ունենաս եւ չիմացած բաների մասին չգրես: Մեծացել եմ ավելի շատ կյանքը ճանաչելու մթնոլորտում, քան գրականության, հետո կողքից նաեւ  գրականությունը:

-Ժամանակակից հայ  գրական ու մշակութային իրականության մեջ Ձեզ համար անհանդուրժելի երեւույթներ կա՞ն:

-Վրջերս եմ նկատել գլուխգովանություն դատարկ տեղի վրա. կինոյի, թատրոնի,  գրքի շնորհանդեսից առաջ այնպես են ներկայացնում, որ մինչեւ իրենց ոչինչ չի եղել, եւ հիմա ինքը եկել է փրկելու: Հանկարծ նայում ես եւ տեսնում, որ մշակույթի պրիմիտիվ  գործ է: Կարելի է մեկ անգամ զարմանալ, մի երկու հոգու զարմացնել, բայց հետո մտնում ես փակուղու մեջ: Գլուխգովանությունը պիտի դուրս  գա, որովհետեւ  գրականությունը շատ ավելի լուրջ արվեստ է, քան սեփական անձը ոսկեզօծ դարձնելը: Մյուս երեւույթը ընդօրինակումներն են, ոչ թե ազդեցությունները, որոնք նույնիսկ պարտադիր են մինչեւ քեզ  գտնելը, այլ ընդօրինակումներ Կաֆկային:

Ինտերնետը մեծ երեւույթ է եւ օգտակարություն գործի, աշխատանքի համար, բայց մարդկանց մի մասին գցել է շատախոսության մեջ, ժամանակի վատնումի մեջ: Կամք պիտի ունենաս, եթե ուզում ես  գրականություն ստեղծել: Հիմա այնքան մարդ է  գրում, որ զարմանում ես իսկապե՞ս իրենց հետաքրքրում է  գրականությունը, թե ընդամենը միջոց է, որ երեւան, իրենց անձի շուրջ ինչ-որ բան ստեղծվի: Իսկ  գրականությունը խոսքի արվեստ է:

-Մի քանի խոսք հայ  գրողների մասին:

-Այսօր ունենք 15-20 երիտասարդ  գրող,  գրականագետ, թարգմանիչ, եւ դա քիչ չի 3 միլիոնանոց ժողովրդի մեջ: Ջահել են, բայց անցնում են ջահելության փուլը, մտնում են ավելի լուրջ ինչ-որ բանի մեջ: Եթե այսօր կա մի հայտնի ու կայացած երիտասարդ  գրող, անպայման անցել է “Գրեթերթ”-ով եւ պիտի անցնի: Եթե չսխալվեմ մոտ հինգ տարի հետո բավական բարձր մակարդակի  գրականություն են ներկայացնելու աշխարհին, եթե աշխարհը դա ցանկանա: Թեեւ աշխարհը կարծես այժմ ոչինչ չի ցանկանում զվարճություններից բացի: Չնայած` դա հետ է  գալու, այնպես, որ ստեղծված  գրականությունը կորցրած ժամանակ եւ կորցրած եռանդ չի, վաղ թե ուշ պետք է գալու: Գրողների հրաշալի խումբ ունենք, որոնց կարելի է վստահել  գրականությունը, ես, օրինակ, վստահում եմ:

Հարցազրույցը` Սոնա Հարությունյանի