Հյու Ուելչման․ «Ափսոս, որ Այվազովսկին չի նկարել նաեւ ստորջրյա աշխարհը»

«ՌեԱնիմանիա» 9-րդ միջազգային անիմացիոն ֆիլմերի եւ պատկերապատման արվեստի փառատոն բացման արարողության ընթացքում կայացավ «Վան Գոգի կրքերը» (Loving Vincent) ֆիլմի երեւանյան պրեմիերան։ Այն համաշխարհային կինեմատոգրաֆիայի պատմության մեջ առաջին լիամետրաժ անիմացիոն ֆիլմն է, որն ամբողջությամբ նկարվել է յուղաներկով կտավի վրա՝ կենդանացնելով Վինսենթ վան Գոգի գեղանկարները եւ պատմելով նրա ուշագրավ կյանքի մասին։ Ֆիլմի 65 000 կադրերից յուրաքանչյուրը ձեռքով նկարվել է 115 պրոֆեսիոնալ գեղանկարիչների ջանքերով, ովքեր ամբողջ Եվրոպայից հավաքվել էին այս յուրօրինակ ֆիլմարտադրությանը մասնակցելու համար։ Կինոքննադատ եւ լրագրող Դիանա Մարտիրոսյանը հատուկ BRAVO.am-ի համար զրուցել է ֆիլմի ռեժիսոր Հյու Ուելչմանի (Hugh Welchman) հետ եւ պարզել մի շարք հետաքրքիր մանրամասներ։

- Ուզում եմ սկսենք Վան Գոգից, բայց ոչ թե ֆիլմից, այլ անձից. ի՞նչն է նրան դարձնում այդքան ինքնատիպ։

- Ըստ իս, նա իսկապես առաջիններից էր, ով արտահայտեց իր անհատականությունը եւ զգացմունքները աշխատանքների միջոցով։ Չի կարելի տարանջատել մարդուն իր արվեստից, դա խիստ անձնական բան է, շատ արտիստներ ամբողջությամբ «տեղափոխվել են» իրենց նկարների մեջ։ Այնպես որ, կարծում եմ, արտիստական տեսանկյունից խոսքը առավելագույն չափ ու քանակի մասին է, իր անձնական՝ շատ խորքային ներդման մասին․ նա այն արել է անհավանական մեծ կրքով, որն ուղղակի արտացոլվում է իր աշխատանքներում, այդ իսկ պատճառով մարդիկ, կարելի է ասել, այդքան սերտ կապ են հաստատում դրանց հետ։

7

- Ու մարդիկ մինչ օրս էլ ակտիվ հետաքրքրված են անցյալի նկարիչներով՝ Պիկասո, Դալի, վան Գոգ։ Այսօր էլ կարելի է տեսնել այդ ակտիվ հետաքրքրությունը 19-20-րդ դարի վարպետներով, կարծես, այն ավելի ուժեղ է, քան արդի նկարիչների նկատմամբ։

- Երբ վան Գոգը ողջ էր՝ նա բացարձակ հետաքրքիր չէր իր սերնդակիցներին, հանրությունը նրան չէր նկատում։ Նա հայտնի էր նկարիչների շատ նեղ շրջանակի՝ այն էլ կյանքի վերջին տարիներին։ Մենք չգիտենք՝ գուցե հենց այս պահին մեր կողքին կամ հարեւանությամբ որեւէ «վան Գոգ» է ապրում, եւ մենք պարզապես անտեսում ենք նրան։ Եվ շատ հնարավոր է, որ այդ նկարիչները մոտակա հարյուրամյակում ունենան հանրության վրա նույնածավալ ազդեցություն, ինչպիսին ունեցավ վան Գոգն աշխարհի վրա։ Իսկ Պիկասոն միայն իր արվեստով չէ, որ այդ աստիճան հայտնի է, կարծում եմ, այստեղ դեր խաղաց նաեւ իր անձի ուժը, նա ոչ միայն մեծ նկարիչ էր, այլեւ մեծ ինքնահրապարակախոս, հետեւաբար՝ քաջ հայտնի էր կյանքի տարիներին։ Հետո, գիտե՞ք, ավելի հեշտ է ճանաչել հանճարներին՝ հետ նայելով պատմության էջերին, նաեւ ամեն ինչ կախված է ուղղությունից, որով շարժվում է մշակույթը, եւ այդ մշակույթի շնորհիվ մենք դարձել ենք ավելի զգայուն, ավելի անհատապաշտ, ավելի բաց ենք սեփական զգացողությունները եւ հոգեկան առողջությունը հետազոտելու համար։ Հաշվի առնելով այդ ամենը՝ վան Գոգը շատ լավ ընդգրկվում է այն դարաշրջանում, որում մենք գտնվում ենք հենց հիմա։ Իր անձն ու արվեստը խոսում են մեզ հետ այսօր արդիական խնդիրների մասին։

- Արվեստն ունեցե՞լ է իր ազդեցությունը Ձեր պատանեկության շրջանում։

- Չէ, ցավոք, ոչ… Ես այն ժամանակ ավելի շուտ կինոյի մեջ էի ինձ տեսնում…

- Ո՞ր տեսակի կինոյի մասին է խոսքը։

- Օրինակ՝ սոցիալական արդարության թեմայով ֆիլմերի, Քեն Լոուչի ֆիլմերի․ Լոուչը ինձ համար շատ ակնառու գործիչ է (Քեն Լոուչը արդի բրիտանական կինեմատոգրաֆի կարեւորագույն ռեժիսորներից է, կենդանի դասական, Կաննի կինոփառատոնի դափնեկիր.- հեղ): Դրանից հետո, ասենք, կարող էր ազդեցություն ունենալ մեկ այլ՝ շատ տարբեր ստեղծագործություն՝ «Ջունգլիների գիրքը», օրինակ. ինչպես Դիսնեյի ֆիլմը, այդպես էլ բնօրինակը՝ Քիփլինգի ստեղծագործությունը։ Դրանից հետո Թենեսի Ուիլյամս էի կարդում, հավանաբար, իմ ամենասիրելի թատերագիրն էր, դեռահաս տարիքիս ամենազգայական դրվագներից էր, ինձ դուր էր գալիս նրա հեղինակային մոտեցումը սեփական հերոսներին՝ շատ զգացմունքային։ Բայց դրա հետ մեկտեղ իրոք տարատեսակ բաներ էի դիտում՝ վեսթերներ եւ հետո արդեն երիտասարդ տարիքումս շուկայում նշանակալից դեր ունեցող ֆիլմեր՝ Սփիլբերգի «Այլմոլորակայինը», «Աստղային պատերազմները», չնայած դա ավելի շուտ էր, Քեն Լոուչից էլ առաջ։

7

Պյեր Նինեն, Դորոթա Կոբիելան եւ Հյու Ուելչմանը՝ «Վան Գոգի կրքերը» ֆիլմի փարիզյան պրեմիերային

- Իսկ հետո Դուք փորձեցիք ստեղծել սեփականը։

- Իհարկե։ Հետո եղան կրթական երկար տարիներ, ես գիտեի, որ թատրոնով չեմ զբաղվելու, մտածում էի հեռուսատեսային կամ կինոկարիերայի մասին, իսկ հիմա ես փնտրում եմ այն պատմությունները, որոնք լավագույնս կհամապատասխանեն նկարչական անիմացիային, դա այն ոճն է, որում ես եւ կինս՝ Դորոթան, աշխատում ենք (Դորոթա Կոբիելան «Վան Գոգի կրքերը» ֆիլմի համահեղինակ-նկարիչն է, սկսել է նախագծով զբաղվել Վելչմանից առաջ.- հեղ)։ Մեր փորձն ու կրթությունը տարբեր է. Դորոթան սովորել է արվեստի դպրոցներում, զբաղվել գրաֆիկական դիզայնով, ես եկել եմ անիմացիա պրոդյուսերական, սցենարական եւ ռեժիսորական բեքգրաունդից։ Եվ, պատասխանելով հարցազրույցի սկզբում հնչած հարցին, թե արվեստն ինչ ազդեցություն է ունեցել ինձ վրա՝ պետք է ասեմ, որ հենց Դորոթայի հետ ծանոթանալուց հետո է սկսվել իմ արտ-կրթությունը։ Ես սկսել եմ ուսումնասիրել վան Գոգի ժամանակաշրջանն ու իր համար կարեւոր նկարիչներին, որոնք հետագայում դարձան շատ կարեւոր հենց ինձ համար։ Նրանք են՝ Միլե, Գոգեն, վաղ շրջանի իմպրեսիոնիստները, իր ընկերները՝ Բենար, Պիսարո, հոլանդական դպրոցը… այն ամենը, ինչ ազդեց իր կյանքի վրա՝ ազդեց նաեւ ինձ վրա։

- Վերադառնանք կինեմատոգրաֆին. դուք հիշատակեցիք Քեն Լոուչին, նա 2016-ին Կաննում արժանացավ գլխավոր մրցանակի, իսկ վերջերս շատերը ականատես եղան Վենետիկում տեղի ունեցող հենց այդ սերնդի այլ վարպետների տրիումֆին՝ Ռոյ Անդերսոն, Ռոման Պոլանսկի, այդտեղ էլ ներկայացվեց «Ջոքերը»։ Դրա հետ մեկտեղ օրեր առաջ Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլան եւ Մարտին Սկորսեզեն այդքան էլ դրական չարտահայտվեցին «Մարվելի» ֆիլմերի մասին։ Մի կողմից, 70+ ռեժիսորները մինչ օրս ստեղծում են արդի եւ պահանջված ֆիլմեր, մյուս կողմից՝ խնդիր են տեսնում «Մարվելի» ֆիլմերում։ Սա սերունդների բախու՞մ է, թե՞… Ի՞նչ է կատարվում։

- Ինձ չի թվում, որ խնդիրը սերնդային է, ես ինքս այդքան էլ հետաքրքրված չեմ «Մարվելի» աշխարհ-իրականությամբ։ Ստուդիաները ահավոր մեծ գումարներ են ծախսում մարքեթինգի վրա, այդ ֆիլմերը ստեղծելու վրա, բայց դրանք «Օսկար» չեն ստանում, չնայած լավ կլիներ՝ ստանային։ Ինձ Նոլանի Բեթմենն էր հետաքրքիր, վերջին «Վրիժառուներն» էին հետաքրքիր, պատմության նարատիվի տեսանկյունից՝ շատ մռայլ, խճճված։ Իսկ ստուդիաները փողաբեր կով են գտել եւ կթում են, եւ հենց լսարանը ասի՝ ստոպ, բավական է, մենք այլեւս չենք կարող դիտել հերթական «բամ-բամ» սուպերհերոսական ֆիլմը, կտեսնենք, թե ինչ կգա հաջորդիվ։ Իսկ ձեր՝ կինոքննադատների պարագայում, երբ դուք գործի բերումով այդքան բազմաթիվ ֆիլմեր եք դիտում, ուղղակի անհագ ցանկություն ունեք որեւէ նորարարական նմուշի, այնքան նոր, որ միանգամից կարիքը չլինի համեմատել այն որեւէ ակնառու՝ նախկինում ստեղծված կամ դասական ֆիլմի հետ։

7

- Իսկ Ձեր պարագայում չկա՞ մտավախություն, որ Ձեր գալիք ֆիլմերը միշտ համեմատելու են «վան Գոգի» հետ… Շատ դերասաններ ճակատագրական դերից հետո միտումնավոր 180 աստիճան տարբերվող դեր են վերցնում՝ սեփական մասնագիտական անձի շուրջ կարծրատիպերը կոտրելու համար։

- Քանի որ մենք ստեղծագործում ենք նկարչական անիմացիայի ժանրում, շարունակելու ենք ստեղծագործել այդ կերպ, բայց դիտավորյալ չենք ուզում ստեղծել եւս մեկ կենսագրական ֆիլմ։ Այսպիսով՝ գալիք երեք ֆիլմերը չեն լինելու բիոպիկեր։ Մեկը դասական գրքի էկրանավորում է, խոսքը լեհ գրող Վլադիսլավ Ռեյմոնթի «Գեղջուկները» վեպի մասին է, որը 1925 թվականին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի։ Երկրորդը հորոր է, որը պատմելու է 17-րդ դարի Լեհաստանում տեղի ունեցող վհուկների որսի մասին, որոշ չափով ոգեշնչված է Գոյայի նկարներցի։ Իսկ երրորդը տեղափոխելու է հանդիսատեսին Աֆրիկա՝ մեկ հազարամյակ առաջ։ Ինչպես տեսնում եք, երեքն էլ բացարձակ նման չեն Վինսենթի պատմությանը, մինչդեռ որքան հեշտ կլիներ «Վան Գոգի կրքերից» հետո նկարել ֆիլմ Էդվարդ Մունկի մասին. բոլորը գիտեն նրա «Ճիչը», իսկ նրա ամբողջ կյանքն արտացոլվում է սեփական օրագրերում, այն ամենն, ինչ կար մտքին, հանձնված է թղթին։ Շատ կանխատեսելի կլիներ նման նախագիծ սկսելը։ Բայց մեզ համար ավելի հետաքրքիր է պահպանել գեղանկարչական անիմացիայի միջին գիծը, տեսնել, թե որքան հեռուն կարող ենք գնալ ոչ թե մեկ, այլ մի քանի ուղղությամբ։

7

Հյու Ուելչմանը

- Իսկ Այվոզովսկու հետ կապված. ինչպե՞ս դուրս եկաք այդ գաղափարի վրա։

- Դա մեր չորրորդ գալիք նախագիծն է, որը գտնվում է զարգացման փուլում, հիմնական ոգեշնչումն է։ Սպասվում է մեկ ժամանոց սերիալ, գործողությունները տեղի են ունենալու 1829-1850 թվականներին, եւ պատմության ամենադրամատիկ հատվածը Ղրիմյան պատերազմն է, պատկերելու ենք պատերազմի ծովամարտերը։ Իսկ Այվազովսկին պատկերել է հենց այդ մարտերը եւ ծովը, այնպես որ շատ բան հիմնվելու է հենց այդ կտավների եւ պահերի վրա։ Նա հենց ծովի վարպետ է, ծովանկարիչ է, պատմության զգալի մասը ծավալվելու է հենց բաց ծովում, պատմվելու է երկու եղբայրների պատմությունը, որոնք հայտնագործել են ստորջրյա լողի կոստյումները, իրենց ուղին՝ աղքատությունից մինչեւ մուլտիմիլիոներ դառնալը։ Այսինքն, մենք պետք է ստեղծենք ստորջրյա աշխարհը, ինչը շատ ոգեւորիչ է։ Ցավոք, Այվազովսկին ջրի տակ չի հայտնվել սեփական կտավները ստեղծելու համար, եւ մենք այժմ պետք է պատկերացնենք, թե ինչպիսի աշխարհ կստեղծեր նա ջրի տակ՝ գիշերային լույսով, ցերեկային լույսով եւ պատերազմական ծովի ընդերքում։

Դիանա Մարտիրոսյան
BRAVO.am